erfgoedobject

Decanale kerk Sint-Lambertus met kerkhof

bouwkundig element
ID
41236
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/41236

Juridische gevolgen

Beschrijving

Gelegen aan Grote Markt en Rietstraat. Ten oosten van het marktplein, excentrisch gelegen kerk met omliggend ommuurd kerkhof waarop grafmonumenten uit de 19de eeuw en het eerste kwart van de 20ste eeuw en eenvoudige zerken voor oud-strijders.

Historiek

Ondanks lange bouwgeschiedenis en verschillend materiaalgebruik homogeen gotisch/neogotische, georiënteerde kruisbasiliek. Koor en transept van 1416, hogere middenbeuk van circa 1525-1540; circa 1540 kerk waarschijnlijk uitgebreid met zijbeuken en tezeldertijd verhoging van het schip (zie K. De Winter), gebouw na een brand in 1594 hersteld in 1613, de vroegere toren met merkwaardige getorseerde spits zoals die te zien is op een archiefdocument in het Rijksmuseum te Amsterdam, zou uit deze periode gedateerd hebben; bouwvallige toren in 1760 heropgebouwd door Brusselse architect Tibout (L. Sterckx) of Delvaux (W. Aerts), eertijds met chronogram "CUM DeCore Lapsa resUrgo". Het dossier van het plannenarchief van de provincie bevat een plan van P.J. Taeymans van 1885 voor het bouwen van een bergplaats en een doopkapel aan weerszijden van de toren. Huidig uitzicht bepaald door de grondige restauratie in de periode 1890-1904 door P. Langerock, terzefdertijd bouw van een sacristie, een privé-kapel voor gravin Jeanne de Merode en een grafkapel voor de familie de Merode. Herstellings- en restauratiewerken naar ontwerp van M. Vangenechten in 1976-1979.

Beschrijving

Koor, dwarsbeuk en 19de-eeuwse grafkapel de Merode opgetrokken uit streekeigen ijzerzandsteen kenmerkend voor de Demergotiek; bakstenen schip, toren en koorkapel met decoratief en constructief gebruik van ijzerzandsteen voor plint, kordons, omlijstingen, steigergaten en banden; leien bedaking.

De plattegrond ontvouwt een ingebouwde vierkante westtoren, driebeukig schip van vier traveeën, vlak afgesloten transept van één travee en koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting; sacristie ten noorden, koor- en grafkapel ten zuiden.

Sobere toren van vier geledingen met versneden overhoekse steunberen en octogonale, ingesnoerde leien naaldspits. Geprofileerde korfboogpoort in spitsbogige geprofileerde, ijzerzandstenen omlijsting met blind maaswerk en omlopende waterlijst; boogveld met wit zandstenen beeld van Sint-Martinus (geplaatst in 1903), refererend aan de kerkelijke rechten van het Utrechts Sint-Maartenskapittel. Spitsbogig tweelicht met witstenen tracering, gekoppelde galmgaten ingeschreven in een spisboognis.

Verankerd schip en lager koor geritmeerd door versneden steunberen en geopend met twee- of drielichtvensters met (neo)gotisch maaswerk onder meer driepas- en visblaasmotieven.

Kleine vrijstaande grafkapel met korfboogdeur in geprofileerde spitsboogomlijsting met wapenschild van de Merode, puntgevel met hogels en radvensters met maaswerk. Koorkapel of privé-kapel met gelijkaardige doch meer sobere toegang van ijzerzandsteen, dak met ijzeren kroon; sierankers en omringend ijzeren hek.

Interieur

Bepleisterd en beschilderd interieur met verwerking van ijzerzandsteen voor omlijstingen, zuilen, scheibogen, schalken en gewelfribben. Spitsbogige scheiboogarcade op zuilen met achtzijdige sokkel en lijstkapiteel waarop gekoppelde schalken met kleine vereenvoudigde kapitelen die de ribben opvangen van de kruisribgewelven met bakstenen gewelfvlakken. Analoge, verankerde kruisribgewelven in de zijbeuken, aan gevelzijde opgevangen door halfzuilen. Houten spitstongewelf in transeptarmen voorzien van beschilderde gordelbogen op consoles en analoge nok- en gordingribben. Bepleisterde gewelfvlakken voor de kruisribgewelven van de koortravee en het straalgewelf van de koorsluiting; de ijzerzandstenen ribben vertonen hier de voor de Demergotiek typische teniet lopende profielen overgaand in de koormuren of in de schalken van de apsis; geornamenteerde sluitstenen onder andere het wapenschild van de Merode en afbeelding van Sint-Lambertus.

Mobilair

Beelden uit diverse periodes: Gepolychromeerde houten calvarie, uit de tweede helft van de 15de eeuw; Heilige Donatus van Munstereiffel en Heilige Johannes Nepomucenus (?), uit de tweede helft van de 17de eeuw; reliëf met Jezus' doop, uit de eerste helft van de 18de eeuw; Heilige Johannes Evangelist en Heilige Leonardus van Noblac, uit het derde kwart van de 18de eeuw door Somers, en plaasteren beeld van De Hoop, uit de 19de eeuw.

Meubilair

Neogotische altaren. Gesculpteerde eiken communiebank (1690) en eiken preekstoel door G. Moons en F. Jordaens (1752). Neoclassicistische biechtstoelen (1844-1845). Doopvont met koperen deksel door J.M. Smets (1699). Eiken 19de-eeuwse binnendeuren met beeldhouwwerk en 19de-eeuwse glasramen. Obiitborden van de familie de Merode vanaf 1625. Grafplaten uit de 16de tot 18de eeuw. Eiken Broederschapslijst met bekronend Mariamonogram en medaillon van 1771. Glasramen gesigneerd Stalins en Janssens.

  • Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumenten & Landschappen, Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Antwerpen, Monumenten en Landschappen, dossier A/0215.
  • Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, plannen 26, Westerlo.
  • AERTS W., Beschermd cultuurpatrimonium in de provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Antwerpen, 1987, p. 203.
  • COOMANS T., Pierrre Langerock (1859-1923). Architecte et restaurateur néo-gothique, in Revue des Archéologues et Historiens d' Art de Louvain, XXIV, Louvain-la-Neuve, 1991, p. 140.
  • DE WINTER K. Westerlo, land van Merode, Westerlo, 2000, p. 219-220.
  • DIRIKEN P., Geogids Geel-Olen-Westerlo, sine loco, 1994, p.68-69.
  • JANSEN J., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Antwerpen. Kanton Westerlo, Brussel-Antwerpen, 1975, p. 34-37.
  • STERCKX L., De nieuwe kerktoren en de verfraaiingswerken der Sint-Lambertuskerk (18de eeuw), in Jaarboek 1982 Heemkring Ansfried Westerlo v.z.w., p. 47-51.
  • VAN SPILBEECK W., De abdij van Tongerloo. Geschiedkundige navorsingen, Lier-Geel, 1888, Facsimile uitgave, Instrumenta Praemonstratensia, fasc. I, Averbode, 1997, p. 236.
  • Westerloo, Brochure Jos Sterckx, Westerlo, circa 1908, p. 21-24, (gegevens verstrekt door de gemeentelijke Cultuurdienst).

Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 2000: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Westerlo, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Steyaert, Rita
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Omheind vergroend kerkhof met een overzicht van graftekens van de 19de eeuw tot vandaag, aangevuld met perken voor oud-strijders, een priesterperk en een kinderperk.

Het vierkante kerkhof van Westerlo staat afgebeeld op de laat 18de-eeuwse Ferrariskaart. Op dat ogenblik wordt het kerkhof ten noorden afgesloten door de walgracht van de pastorie, ten oosten door een bomenrij en ten zuiden en westen door een muur. De Atlas der buurtwegen bevestigt de noordelijke afscheiding maar geeft geen informatie over de andere zijden van het kerkhof. Er is geen kerkhofmuur aangeduid ter hoogte van de Sint-Lambertusstraat. Het kerkhof is na de Tweede wereldoorlog uitgebreid naar het oosten.

Het kerkhof is ter hoogte van de Sint-Lambertusstraat en ten zuiden omheind met een muur bestaande uit een natuurstenen plint, bakstenen bovenbouw en afgewerkt met een hardstenen deksteen waarboven een laag metalen hekken. Het geheel wordt geritmeerd door pijlers met diamantvormige dekstenen. Ter hoogte van de kerk vormt de muur een halfrond voorplein. Het kerkhof is er toegankelijk via metalen hekkens aan hekpijlers. Aansluitend bij de kerk bestaat de afsluiting uit een natuurstenen plint met erboven een smeedijzeren hekken. Ten noorden en ten oosten is er een omhaging rond het kerkhof. Ten zuiden, achter de kerkhofmuur en afgescheiden met een gelijkaardige muur als hoger beschreven van het kinderperk, bleef een harstenen pissijn bewaard.

Ten zuiden en ten noorden van de kerk, aansluitend bij de ingang tot het kerkhof ligt een perk voor oud-strijders. Ze rusten onder identieke hardstenen stèles met afgeronde koppen en voorzien van een cartouche met de Belgische driekleur. Het zuidelijke perceel is omgeven door een haag. Aansluitend ligt het kinderperk met miniatuurgraftekens die naar vorm en materiaal gelijklopen met de graftekens voor volwassenen. Er zijn opmerkelijk meer porseleinen engeltjes aangebracht op de graftekens. Hier bleef ook een gietijzeren grafkruis bewaard.

Ter hoogte van het koor staan meerdere graftekens voor pastoors. De meeste zijn eenvoudige hardstenen kruisen in combinatie met een zerk. Drie ervan hebben een neogotische stèle met bekronend kruis, in het hart ervan het IHS-monogram in gotisch schrift. Op de stèle staat in de gelobde nis een kelk afgebeeld. De graftekens worden vooraf gegaan door een omboorde graftuin. Jan Bernaerts, pastoor die stierf in 1956, en Remi Vermeylen, priester-kunstenaar die stierf in 1970, zijn begraven onder een heldenhuldezerk.

Langs de noordelijke afscheidingshaag staat een rij van graftekens daterend uit de 19de eeuw tot het interbellum. Hier werd de elite begraven in familiegraven. De grafpercelen werden aangelegd als graftuin, omgeven door hardstenen omheiningspaaltjes die met kettingen of met balustrades aan elkaar zijn verbonden. Aan de hoofdzijde staan hoog oplopende boomstamkruisen, stèles en portieken, meestal in hardsteen, soms gecombineerd met graniet voor details en witmarmeren beelden en tekstplaten. De rijk vormgegeven graftekens zijn opgetrokken in neoromaanse stijl, neogotiek, neoclassicisme, eclecticisme en art deco. Een enkel graf is uitgevoerd als tombe.

Opmerkelijk is het eclectische grafteken voor Guillelmus Peeters dat met vier omheiningpaaltjes en een metalen hekken is afgeboord. In de graftuin staat een zerk met een cippe. In de getrapte onderbouw werden marmeren tekstplaten voor het grafschrift aangebracht terwijl een open baldakijn versierd met immortellenkransen en palmtakken het geheel afwerkt. Onder het baldakijn staat een witmarmeren Mariabeeld. Het grafteken staat dwars op de andere graftekens georiënteerd en markeert daarmee mogelijk een oudere perceelsgrens van het kerkhof.

Langs de oostelijke perceelsgrens liggen familiegraven uit de jaren 1940 en 1950. Zowel de late geometrische art deco als het modernisme komen er voor. De graftekens werden opgetrokken in hardsteen, aangevuld met zwarte graniet en porseleinen applicaties. Tegen de zuidelijke perceelsgrens staat een columbarium in de vorm van witte betonnen honingraten.

De centrale percelen bevatten diverse modellen van modernistische graftekens uit de naoorlogse periode. De materiaalevolutie van hardsteen en hout via witte marmer, kunststof, kunststeen naar graniet uit de jaren 1960-1970 is er zichtbaar.

Het plaatsbezoek vond plaats in 2019.

  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Decanale kerk Sint-Lambertus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/41236 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.