Het hydrografisch stelsel, met het ermee samenhangende patroon van valleien en interfluvia structureert het landschap zeer sterk. Het opgaande groen maakt van de valleien groene schermen in het landschap.

De bodemgebruikspatronen zijn ontstaan vanuit een agrarische logica: akkers op de vruchtbare heuvelruggen, weilanden en bos in de nattere valleien, compacte dorpen buiten overstromingsgevaar maar toch in de nabijheid van de valleigraslanden, boomgaarden nabij de dorpen.

De grote kasteeldomeinen vormen afzonderlijke compartimenten, die als een extra landschappelijke laag bovenop het agrarische landschap liggen. De opvallend rechte begrenzing (bosrand, dreven) van het kasteeldomein van Budingen en Gaasbeek staan in contrast met het de vloeiende vormen in het landbouwlandschap.

Het kasteel van Gaasbeek en de tuinen staan open voor het publiek, waardoor je een uitstekend idee kan krijgen over de 19de-eeuwse levenswijze van de adel. Een deel van de tuin is ingericht als educatieve moes- en fruittuin. Het kasteel van Gaasbeek is omwille van zijn bewogen verleden, zijn museum en zijn bijzonder aantrekkelijk decor veruit de voornaamste trekpleister uit het Pajottenland. Typisch voor het Pajottenland zijn de boerenmarkten, waarvan er een doorgaat op de markt van Gaasbeek. Een andere manier om de lokale agrarische producten te verkopen is de thuisverkoop.

Het contrast tussen de gesloten valleien en de open ruggen is duidelijk uitgesproken. Enerzijds is er een repetitief element door de herhaling van dit patroon (cultuurzonatie) in de ruimte, hetgeen het landschap kenmerkt. Anderzijds zorgt variatie in reliëf en vegetatie ervoor dat er telkens een nieuw zicht opduikt. Deze landschappelijke variatie zorgt voor een uitzonderlijk hoge esthetische waarde, die nog versterkt wordt door een rijke landelijke architectuur. Elementen die de harmonie van het agrarische landschap vertonen zijn schaars binnen de ankerplaats.

Nabij Sint-Laureins-Berchem is een Romeinse site gelegen. Mogelijk zijn er in het gebied andere relicten aanwezig zoals van Romeinse villa’s. De dorpskernen Gaasbeek, Oudenaken, Sint-Laurens-Berchem en Elingen hebben in de loop van de eeuwen weinig structurele veranderingen ondergaan en ook hun uitzicht en bebouwing is niet zoveel veranderd. Het zijn dan ook concentraties van bouwkundig erfgoed. Het Kasteel van Gaasbeek, van strategisch belang tijdens de hoge middeleeuwen, werd in de jaren 1880 gerestaureerd op een wijze die typisch is voor die tijd (historiserend en vervolledigend, à la Violet-le-Duc) en wordt omgeven door een landschappelijk park met merkwaardig 'meubilair' (bijvoorbeeld de boog) waarin echter oude elementen werden bewaard (onder meer de kapel). Het Kasteel van Groenenberg is een typisch eclectisch landhuis met een landschappelijke tuin aangelegd door een bekend landschapsarchitect (E.E. Galoppin). Het 18de-eeuwse classicistische Kasteel van Budingen (met kasteelhoeve) wordt omgeven door een landschappelijk park en landbouwgronden die aansluiten bij het Hof te Wedem. De agrarische ontginningen zijn reeds enkele duizenden jaren geleden gestart. Dit heeft een zeer sterke invloed gehad op het landschap, onder andere in het wegenpatroon (holle wegen), hoeves en perceelsstructuur. De historische continuïteit van het integrale agrarische leven en landschap verleent het gebied ook een historische waarde. De oorsprong van tal van (vierkants)hoeven gaat vermoedelijk terug tot in de middeleeuwen. De oudste vermelding van de voorloper van de imposante vierkantshoeve Bree-eik dateert uit 1172. Ook de voorloper van Hof te Wedem stamt vermoedelijk uit die periode. Er wordt verwezen naar het overzicht van bouwkundig erfgoed en archeologische sites in voorgaand hoofdstuk.

Het geomorfologisch fenomeen van de asymmetrische valleien wordt zeer mooi geïllustreerd door de Molenbeekvallei en de vallei van Bos/Vosbeek. Het voorkomen van bronniveaus, met meerdere goed ontwikkelde bronamfitheaters en bronvegetaties, is gekoppeld aan de overgang van tertiaire klei- en zandpakketten. De kasteelparken hebben een bijzondere dendrologische waarde. In het kasteeldomein van Rukkelingen dateert het merendeel van de bomen, waaronder een monumentale zuilvormige zomereik, platanen, zomerlinden, gele paardenkastanje en bruine beuken, uit 1870-1880. In het domein van Gaasbeek vormen oude haagbeuken relicten van 18de-eeuwse hagen of pallisades van het sterrenbos. Zes grote lanen doorsnijden het park van Groenenberg, waarin onder meer witte iepen en sequoia's staan. De bossen - in het bijzonder in de kasteeldomeinen van Gaasbeek, Groenenberg en Budingen en in de valleitjes van de Baasbergbeek en de Beek - herbergen een bijzondere floristische waarde. Meerdere zeldzame bostypen komen voor: bronbossen van Goudveil-essenbos-type met onder andere reuzenpaardestaart, alluviaal bos, hyacintenrijk eiken-haagbeukenbos op de drogere valleiflanken. De graslandpercelen in de valleien hebben momenteel overwegend een beperkte ecologische waarde. Uit enkele proefpercelen in de Zuunbeekvallei en Laarbeekvallei blijkt echter dat bij een gericht natuurbeheer heel wat bijzondere plantensoorten uit de zaadbank opnieuw kunnen ontwikkelen.