Vastgesteld landschapsatlasrelict

Neigembos en Onze-Lieve-Vrouw Lombeek met de valleien van de Berchembos- en de Hunselbeek

Vastgesteld landschapsatlasrelict van tot heden

ID
10300
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/10300

Besluiten

Neigembos en Onze-Lieve-Vrouw Lombeek met de valleien van de Berchembos- en de Hunselbeek
vaststellingsbesluiten: 15-02-2011  ID: 4801

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van vaststellingen vind je op onze website.

Beschrijving

Het Neigembos en Onze-Lieve-Vrouw Lombeek met de valleien van de Berchembos- en de Hunselbeek is vastgesteld in de landschapsatlas.



Waarden

natuurwetenschappelijke waarde

Het Neigem- en Berchembos, gelegen op een van zuidwest-noordoost lopende heuvelrug, die tevens de waterscheidingslijn vormt tussen het Dender- en Zennebekken, herbergen typische vegetaties met verschillende preferenties onder andere droog tot nat, kalkarm en zuur tot kalkrijk en neutraal, zandbodem tot kleibodem, reliëf en lichtinval. Typisch voor deze bossen is het spectaculaire voorjaarsaspect.

Deze bossen zijn getuigenbossen met zeer verscheiden hoogteligging, waar hellingen, dalen, holle wegen en groeben (ooit smeltwatervalleien) elkaar afwisselen, hierdoor is zijn flora en fauna zeer gevarieerd. Vooral ‘het Goudveil-Essenbos’ en het ‘Elzen-Essenbos van bronnen en bronbeken’ – soorten gebonden aan bronbossen, die voorkomen aan bronnetjes met gelijkmatig uittredend water, zijn goed vertegenwoordigd.

Het landschap maakt tevens deel uit van een kleinschalig landbouwgebied met een rijk gevarieerde begroeiing met onder andere dominerende heuveltoppen, hooi- en graasweiden onderbroken door streepjes populieren, bronbossen, bomenrijen, houtkanten, loofhoutaanplantingen, steilranden, goed gestructureerde holle wegen, natte ruigten, moerassen, hakhoutbestanden, poelen, meanderende beken en hoogstamboomgaarden.

Het geomorfologisch fenomeen van de asymmetrische valleien wordt zeer mooi geïllustreerd in de valleien van de Prindaalbeek en de Moeillie- en Hunselbeek.

historische waarde

In de buurt van ’t Nelleken vond in 1333 een gewapend treffen plaats tussen de soldaten van het hertogdom Brabant (Jan III) en het leger van het graafschap Vlaanderen (Lodewijk van Nevers). Deze confrontatie tussen beide legers, waarbij laatstgenoemde verslagen werd, kaderde in de langdurige vijandschap tussen beide machtsblokken.

Aangezien de voorgestelde ankerplaats tot het einde van het ancien régime gelegen was in het grensgebied van de rivaliserende machtsblokken ‘Brabant’, ‘Henegouwen’ en ‘Vlaanderen’ impliceerde dit dat de bevolking herhaaldelijk geconfronteerd werd met oorlogsgeweld. Dit fenomeen zal er ook voor zorgen dat de bouwkundig patrimonium bescheidener en beperkter in omvang is dan andere ankerplaatsen in de omgeving.

De monumentale Onze-Lieve-Vrouwkerk van Onze-Lieve-Vrouw Lombeek werd gebouwd in de 13de eeuw. Deze vroeggotische basilicale kerk was een beroemd en druk bezocht bedevaartsoord tot in de 17de eeuw. In de 18de eeuw gebeurden laatbarokke aanpassingen, ze kende in de 20ste eeuw meerdere restauratieperiodes. Ten westen van de dorpskern staat op een meer dan 80 meter hoge heuvelrug de zogenaamde ‘Tragische molen’, zo genoemd omwille van de talrijke ongelukken die de opeenvolgende molenaarsfamilies overkwamen. De oudste delen van deze staakmolen die nog in een weinig veranderde omgeving staat, gaan terug tot 1760. De molen werd al enkele malen gerestaureerd en recent volledig gedemonteerd voor een grondige restauratie. Het vlakbij gelegen molenaarshuis dateert van 1784.

De inplantingen van de kasteeldomeinen Rokkenborch en Saffelberg, beiden met middeleeuwse oorsprong, waren vooral van strategisch belang namelijk onderdelen van de Brabantse verdedigingslinie tegen de aanvallen van het graafschap Vlaanderen. Beide domeinen werden rond 1910 tot landschappelijke parken herwerkt. Onder impuls van de revival van de geometrische regelmatige tuinstijl, liet tuin- en landschapsarchitect Auguste-Louis Delvaux voor het kasteel Saffelberg een Franse tuin aanleggen.

De typische landbouwgehuchten Woestijn, Ternat, Berchem, Oplombeek en ’t Nelleken hebben in de loop van de eeuwen weinig structurele veranderingen gekend. De sfeer van weleer bleef er intact bewaard.

esthetische waarde

De esthetische waarde van het landschap wordt bepaald door de kleinschaligheid en de afwisseling in de landschapsopbouw. Het is een zeer waardevol en gaaf gebied.

Het gebied heeft een nog grotendeels ongerept landelijk karakter, met duidelijk herkenbare contrasten tussen open kouters, weilanden, diep ingesneden dalen, weidse vergezichten en gesloten valleien (valleiboccage). De vista over de Dendervallei met de Ninoofse abdijkerk als eyecatcher is hiervan het meest markante voorbeeld.

Het contrast tussen de gesloten valleien en de open leemkouters op de open, relatieve vlakke delen en op de zachte hellingen van de gebombeerde ruggen is duidelijk uitgesproken. De variatie in reliëf en vegetatie zorgt ervoor dat telkens een nieuw zicht opduikt. Deze landschappelijke variatie, kenmerkend voor het centrale pajottenland, vormt een zeldzame en rustgevende eenheid en zorgt voor een uitzonderlijk hoge esthetische waarde.

Elementen die de harmonie van het agrarische landschap binnen de ankerplaats verstoren zijn schaars. Het vormt bovendien een ongerepte visuele eenheid, die bijdraagt tot de intrinsieke waarde en de authenticiteit van de betrokken gehuchten.

sociaal-culturele waarde

In de voorgestelde ankerplaats komen meerdere kapellen voor onder andere de kapel van het Heiligkruis, Onze-Lieve-Vrouwekapel te Bevingen en kapellen toegewijd aan Sint-Antonius van Padua, de Heilige Berlindis en Maria. Het zijn getuigen van een diepgewortelde volksdevotie en een lange bedevaarttraditie.

Op één van de hoekpunten van het pleintje – in feite een dries - in het gehucht ‘t Nelleken staat de Sint-Berlindiskapel. Berlindis genoot devotie in Brabant en Zeeland. Zij werd aanvankelijk vereerd bij de bron (‘mouille’) in het dalhoofd van de Moeillebeek, een van de talrijke ‘miraculeuze’ bronnen die in de zandleem- en (vooral) de leemstreek voorkomen en waarop zich één of andere vorm van heiligenverering heeft geënt, die waarschijnlijk een voortzetting is van een vóórchristelijke bronverering.

Midden jaren 1960 was de Tragische molen en zijn omgeving het decor voor de populaire televisiereeks Kapitein Zeppos.

Café Den Haas, gelegen op de Vossenbunder, is het lokaal van De Hazebolders. Het spel dat ze beoefenen is een Vlaamse variante van het in Frankrijk populaire petanquespel.

ruimtelijk-structurerende waarde

Op geïsoleerde heuveltoppen komen geregeld koepelbosjes voor. De kwartaire, zandlemige dekmantel is door erosie volledig weggespoeld zodat de tertiaire en agrarisch steriele zand- en kleilagen er aan de oppervlakte liggen. Dergelijke bosjes maken, naast de zuid-westwaarts verlopende leemruggen, de depressies en beekvalleien deel uit van het typisch pajotse landschap.

De bodemgebruikspatronen zijn ontstaan vanuit een agrarische logica, namelijk akkers op de vruchtbare heuvelhellingen, de compacte dorpen en gehuchten liggen buiten het overstromingsgevaar of bij bronnen in de nabijheid van valleigraslanden afgezoomd met hoogstamboomgaarden. Naar mate het landschap vernat komen resp. weilanden en bossen voor. Dit agrarisch grondgebruik bewijst eveneens het asymmetrische dwarsprofiel van de verschillende valleien met name op de steile valleihelling ontplooit zich een halfgesloten weidelandschap, de zachtere zuidhelling is meer open en wordt vooral ingenomen door akkerbouw.

Op ’t Nelleken is de oorspronkelijke kern met concentratie van woningen rondom een driezijdig pleintje - een dries - ongeschonden bewaard.

De combinatie van deze waarden maken van het landschap gevormd door ‘Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek met de valleien van de Berchembos- en de Hunselbeek’ en gelegen op het grondgebied van de gemeenten Lennik (Sint-Kwintens-Lennik), Roosdaal (Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, Strijtem en Pamel), Gooik (Gooik) en Ninove (Meerbeke) een ankerplaats dat van belang is op Vlaams niveau.


Aanduiding van

Is de vaststelling van

Neigembos en Onze-Lieve-Vrouw Lombeek met de valleien van de Berchembos- en de Hunselbeek

Gooik (Gooik), Sint-Kwintens-Lennik (Lennik), Meerbeke, Neigem (Ninove), Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek (Roosdaal)
Het landschap wordt zeer sterk gedomineerd door van west naar oost verlopende getuigenheuvels. Het Neigembos is één van de toppen die de waterscheidingslijn vormen tussen het Dender- en Zennebekken. Het landschapsbeeld van eind 18de eeuw sluit goed aan bij het huidige landschap. Bomenrijen langs de wegen compartimenteren het landschap. De akkerlanden situeren zich bijna uitsluitend op wat men tot op heden als open leemkouters beschouwt.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.