De steilrand markeert de overgang tussen het Kempisch Plateau en de Maasvallei en vormt een belangrijk geomorfologisch relict. In de Mechelse Heide komen vennen voor met natte heide, evenals schaarse, autochtone restanten van wintereikenbosjes die een belangrijke ecologische waarde hebben. Ter hoogte van Windelsteen ligt een belangrijke concentratie hakhoutstoven en spaartelgen van wintereik met autochtoon plantmateriaal. In het bosreservaat Lanklaarderbos-Saenhoeve bevindt zich een aantal oude bestanden met beuk, zomereik en omvangrijke kastanjes. Dit reservaat heeft net zoals de heide een belangrijke avifaunistische waarde. De ankerplaats maakt deel uit van het Vogelrichtlijngebied Mechelse Heide en Vallei van de Ziepbeek. De bodem van de mijnterrils wordt gekenmerkt door een duidelijke temperatuur- en vochtigheidsgradiënt waarop zich een pioniervegetatie met bijzondere soortenrijkdom heeft ontwikkeld. De Rode Terril in het bijzonder is belangrijk omwille van de fossielenrijkdom. In de omgeving van de mijnsite ontwikkelde zich een typische brakwaterflora. Het natuurreservaat Ven Onder de Berg ligt aan de voet van het Kempisch hoogterras en is een van de meest zuidelijk gelegen West-Europese laagland-hoogvenen. Het ven wordt gekenmerkt door een grote diversiteit aan zeldzame veenplanten zoals unieke trilveenflora. Daarenboven vormt het ven een avifaunistisch waardevol gebied qua soortendiversiteit en –zeldzaamheid.

Het mijncomplex - met onder andere de bovengrondse installaties, de aanleg van de tuinwijken en de transportverbindingen - is van industrieel-archeologische waarde als mijnsite met specifieke kenmerken eigen aan de bouwperiode, evenals aan de toenmalige opvattingen van de stichtende maatschappij en de overheden. Het Kolenspoor, op de voormalige verbinding Hasselt-Maaseik, verbindt het station van Eisden-Mijn met het station van As, het oudste nog bestaand station in de provincie Limburg. Landschappelijk zijn de terrils de meest opvallende en rechtstreekse getuigen van het mijnverleden. In de omgeving getuigen de blokvormige percelen, grotendeels ingenomen door loof- en naaldhoutbossen, van de grootschalige, 19de-, 20ste-eeuwse bos- en landbouwontginningen. De 19de-eeuwse kasteelhoeve Litzberg is de laatste restant van het gelijknamige kasteel dat ingeplant lag op de hoogste heuvel van Lanklaar. De verwilderde Engelse tuin herinnert nog aan het oorspronkelijk kasteeldomein en in het Lanklaarderbos is nog een deel oud parkbos bewaard. De Mechelse Heide met wintereikenbosjes, hakhoutstoven en struwelen, maar ook de windelstenen, herinneren aan het traditioneel Limburgs heide- en bosgebied zoals voor de inplanting van de steenkoolmijn. Op het plateau en langs de steilrand werden talrijke vindplaatsen aangetroffen uit het meso- en neolithicum. Deze geven aan dat de omgeving van de steilrand, zowel de rand van het plateau als de voet van de helling, een zeer groot potentieel voor steentijdarcheologie vertoont. Bij de aanleg van de Zuid-Willemsvaart en de mijnsite werden herhaaldelijk grafstructuren, bouwmateriaal en aardewerk uit de Romeinse periode aangetroffen. Deze duiden op intensieve lokale Romeinse bewoning en activiteiten, waardoor de zone hierrond een groot archeologisch potentieel vertoont. In de Mechelse Heide vormen loopgraven en bunkers de zeldzame restanten van een Duits oefenterrein tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Centraal door het gebied loopt het Kolenspoor, dat zich in een droge vallei omhoog slingert tegen het Kempisch plateau en langs het station van As passeert. De sterk vertakte steilrand met droge en vochtige dalen zorgt voor een unieke landschapsopbouw en heeft een hoge belevingswaarde. Het reliëf is heuvelachtig met als uitschieters de Teutelberg en de Meisberg. De blokvormige naald- en loofhoutbossen contrasteren met het mijnpatrimonium en het weidse open landschap van de Mechelse Heide. Zowel de terrils, de prestigieuze hoofdgebouwen en verlaten installaties als het beeld van de tuinwijken met de indrukwekkende toren van de Sint-Barbarakerk getuigen van een industrieel verleden met een grote impact. De terrils bieden daarenboven een prachtig panorama op de groene omgeving waarin de overgang van een meer natuurlijk ogend naar een duidelijk gecultiveerd landschap visueel waarneembaar is. Rondom het Ven Onder de Berg liggen resten van landduinen die grotendeels bedekt zijn met een droge mosrijke grazige vegetatie zodat het ven een open vlek vormt met een grote verscheidenheid aan plant- en diersoorten te midden van het dichte naald-, eik- en berkenbos.

De steilrand van het Kempisch Plateau is bepalend voor de opbouw van het landschap en zorgt voor een opvallend reliëf. De Mechelse Heide vormt als restant van het vroegere uitgestrekte heidegebied een open vlakte die sterk contrasteert met het dichte boscomplex van Lanklaarderbos en Mechels Bos. Meer recent had het mijnverleden eveneens een grote impact op de configuratie van het landschap. Daarin zijn de mijnterrils en de waterplassen visueel dominant aanwezig en de loof- en naaldhoutbossen ruimtelijk begrenzend. Het geheel is kenmerkend en oriënterend als mijngebied. Het Kolenspoor vormde oorspronkelijk de verbindingslijn tussen de verschillende mijnsites maar markeert in het huidige landschap vooral de grens tussen de mijnsite en het zuidelijk gelegen Mechels Bos.

De voormalige mijnsite van Eisden vormt een visueel sterk aanknopingspunt met het industrieel-archeologisch mijnverleden van de Limburgse Kempen. In de tuinwijken leeft dankzij de historische rekrutering van gastarbeiders in functie van de steenkoolmijn de sfeer van een multiculturele samenleving. Eén van de arbeidershuizen is als Mijnwerkersmuseum ingericht. Het station van As wordt beheerd door de vzw Kolenspoor en vormt een toegangspoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen. Het Kolenspoor zelf wordt nog actief beheerd en gebruikt als toeristische lijn. Het grotendeels verlaten woeste heidelandschap inspireerde in de 19de en 20ste eeuw talrijke landschapsschilders die speciaal hiervoor naar de Limburgse Kempen kwamen. Deze uitgebreide collectie landschapsschilderijen reflecteert een welbepaalde periode in de ontginningsgeschiedenis van de Kempen.