Vastgesteld landschapsatlasrelict

Kasteeldomeinen Gruuthuyse, De Cellen, Erkegem en Kampveld

Vastgesteld landschapsatlasrelict van tot heden

ID
10338
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/10338

Besluiten

Kastelen Gruuthuyse, De Cellen, Erkegem en Kampveld
vaststellingsbesluiten: 12-05-2010  ID: 4710

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van vaststellingen vind je op onze website.

Beschrijving

Het gebied Kastelen Gruuthuyse - De Cellen - en Kampveld is vastgesteld in de landschapsatlas.



Waarden

ruimtelijk-structurerende waarde

De ruimtelijk-structurerende waarde wordt in essentie bepaald door een hybride landschapsstructuur met zowel kenmerken van vroege bosontginning als recente veldontginning. Bij de oude ontginningskernen horen zowel kasteelsites als historische hoeves met respectievelijk parkdomeinen, oprijlanen, dreefassen, bewaarde boskernen en open bouwlanden. Bij de jonge veldontginningsgebieden horen ruimtelijk dominerende drevenstructuren in een kenmerkend dambordvormig patroon, ontginningshoeven en bosfragmenten met enkele open plekken. De verweving van beide landschapstypes uit zich in een halfopen landschapsstructuur met talrijke verrassende, maar vaak verborgen doorkijken. De vertakte beekstructuur van de Rivierbeek met de benedenstroomse delen van de Waardammebeek en Hertsbergebeek, biedt extra ruimtelijke structurering binnen deze landschapsstructuur. Tenslotte dragen ook de hoge opgaande bomenrijen langsheen de jaagpaden van het Kanaal Gent-Oostende bij aan de ruimtelijk-structurerende begrenzing van de ankerplaats.

sociaal-culturele waarde

De sociaal-culturele waarde wordt bepaald door een kenmerkende concentratie van adellijke verblijfplaatsen in de oorspronkelijk dunbevolkte zuidrand van het middeleeuwse Brugge. Deze lokalisatiefactor van kastelen en landhuizen zou in de 19de eeuw in ruime mate verder worden toegepast met nog talrijkere en vaak op de middeleeuwse context van de betreffende sites geïnspireerde residenties voor de hogere burgerij in dezelfde zuidelijke rand rond Brugge. In dit verband telt de fusiegemeente Oostkamp thans een twintigtal kasteel- of landhuissites, wat ongetwijfeld overeenstemt met de hoogste dichtheid per gemeente voor Vlaanderen.

Specifiek voor het kasteel van Gruuthuyse wordt de sociaal-culturele waarde bepaald door de herkenbare naamgeving van het domein, verbonden aan het oude en invloedrijke adellijke geslacht van de Heren van Gruuthuse, die omstreeks de 12de-13de eeuw hun jachtgebied ter hoogte van de huidige kasteelomgeving uitbouwden. Ook het verband met het huidige en nog steeds courant gehanteerde jacht-toponiem ‘Warande’ wordt hiermee in stand gehouden. De middeleeuwse naam ‘Gruuthuyse’ mag bovendien geassocieerd worden met ‘gru(y)t’, een vroeger regionaal basisbestanddeel voor de aanmaak van aromatiserende kruidenmengsels toegepast bij het brouwen van bier. Het lucratieve ‘gru(y)t’-bestanddeel werd destijds via de Rivierbeek en de Zuidleie of het Zuidervaartje naar de talrijke brouwerijen te Brugge getransporteerd.

esthetische waarde

De esthetische waarde wordt in essentie bepaald door de fraaie kasteelparken van Gruuthuyse, De Cellen, De Herten en Rooiveld, met enkele voor Vlaanderen zeldzame parkarchitecturale kwaliteiten en zeer zorgvuldig uitgewerkte zichtassen of vistas. Verder bezitten ook de omgevende domeingoederen, de valleistructuren van de historische Zuidleie en van de Waardammebeek en Hertsbergebeek alsook de jonge veldontginningslandschappen waardevolle beeldkwaliteiten onder de vorm van een hoofdzakelijk halfopen landschap van graslanden, akkerlanden en bossen, afgewisseld met dreven, dijken en levende perceelsafsluitingen.

Ondanks de sterke doorsnijding met infrastructuurassen, zoals de spoorlijn Gent-Oostende en de autosnelweg Brussel-Kust, en het voorkomen van het in groen gebufferd industrieterrein Kampveld, is de ruimtelijke samenhang goed bewaard.

Het noordelijke deel van de ankerplaats is nadrukkelijk begrensd door de hoge opgaande bomenrijen langsheen het bedijkte tracé van het Kanaal Gent-Oostende. Binnen deze halfopen context komt een gave concentratie voor aan historisch relevante hoeven. De natuurlijkheidsgraad van de vertakking van de Rivierbeek met sterk meanderende beeklopen, verhoogt de esthetische kwaliteiten binnen de ankerplaats.

historische waarde

De ankerplaats bezit in vele opzichten een historische waarde. Vooreerst wijzen talrijke sporen uit de steentijd, de bronstijd, de ijzertijd en de Gallo-Romeinse tijd op een langdurige menselijke aanwezigheid in het gebied. Die aanwezigheid is onder meer bepaald door gunstige posities voor (tijdelijke) bewoning aan het samenvloeiingsgebied van de Waardammebeek en Hertsbergebeek. Aanvullende vondstverwachtingen van archeologisch erfgoed zijn bovendien zeer hoog in de oude bouwlanden langsheen de vertakking van de Rivierbeek. Op het vlak van transport en bedrijvigheid bezit de ankerplaats enkele bijzondere trajecten van historische waterwegverbindingen, met name de historische Zuidleie, het Zuidervaartje en het Kanaal Gent-Oostende. Deze zijn vooral van economische betekenis geweest voor Brugge als handelsnederzetting.

De historische waarde wordt verder bepaald door een reeks van grote tot middelgrote parkdomeinen, met name van Kastelen Gruuthuyse, De Cellen, De Herten en Rooiveld, die vaak teruggaan tot oudere landhuissites waarbij de bosrijke omgeving van de Warande als jachtgebied werd aangewend. Enkele verspreide bossen vormen nog een restant van dit historische bosareaal. Rondom de kastelen, die in hoofdzaak een 19de-eeuws uitzicht dragen, liggen vaak indrukwekkende parken in landschappelijke stijl of gemengde stijl, met aanwezigheid van dominante dreefassen, gazonpartijen, vijvers, bomengroepen, boomweiden, moestuinen, serres en verspreide parkconstructies. Ook afhankelijkheden zoals koetshuizen, hoveniers-, bos- en jachtopzichterswoningen komen voor. Twee verplaatste schandpalen verwijzen naar de feodale voorgeschiedenis. De parkarchitectuur is van de hand van bekende of zelfs befaamde binnen- en buitenlandse tuin- en landschapsarchitecten. De structuur van de eertijds uitgestrekte domeingoederen is daarbij nog goed herkenbaar en wordt aanvullend gekenmerkt door een reeks van historische hoeven die in kern terug kunnen gaan tot de middeleeuwen.

Het jonge ontginningslandschap van Kampveld-Papevijvers getuigt dan weer van de 18de-eeuwse rationele omzetting van de vroegere veldgebieden met wastine-karakter naar een meer rendabel bodemgebruik met afwisseling van productiebos bestaande uit loof- en naaldhout en akkerland en grasland. Daarin komen verspreid enkele hoeven voor, waaronder een kenmerkende ontginningshoeve, die toen als nieuwe nederzetting is uitgebouwd.

Tenslotte worden langsheen het Kanaal Gent-Oostende een drietal resterende Duitse schuilbunkers uit de periode van de Tweede Wereldoorlog aangetroffen, die eertijds tot de verdedigingslinie van de Atlantikwall hebben behoord.

natuurwetenschappelijke waarde

De ankerplaats vertoont zowel geologische, geomorfologische, pedologische, hydrologische als ecologische karakteristieken. Door de verscheidenheid aan geologische formaties, reliëf- en bodemverschillen met geassocieerde gradiënten en markante terreinovergangen, de hydrologische omstandigheden met voorkomen van kwelplekken en beekdalinsnijdingen en in het bijzonder ook de sterke natuurlijke meandering van de Waardammebeek en de Hertsbergebeek (vertakking van de Rivierbeek), komen waardevolle ecotopen voor. Spontane overstromings- en sedimentatieprocessen met natuurlijke oeverwalvorming binnen de vertakking van de Rivierbeek vormen hierbij een extra natuurwetenschappelijke waarde. Kenmerkend zijn de oud-bosvegetatietypes, met name beekdal- en hellingbossen bestaande uit alluviaal essen-olmenbos met kenmerkend voorjaarsaspect, fragmentair essen-vogelkersbos en zuur eiken-beukenbos. Onder de bostypes binnen het jonge veldontginningslandschap Kampveld-Papevijvers en verspreid binnen de parkdomeinen Gruuthuyse-De Cellen-De Herten-Nieuwenhove komen potentievolle droge heidefragmenten voor, afgewisseld met brem- en gaspeldoornstruwelen. Ook de structuurrijkdom van de kasteeldomeinen zelf, met een afwisseling van parkbosranden, open grasland, gazon- en vijverpartijen, vormt een aantrekkelijk biotoop, met onder meer het voorkomen van typische stinsenmilieus.

Overige vegetatietypes betreffen historisch permanente beekdalgraslanden in de valleistructuren van de Waardammebeek, Hertsbergebeek en de historische Zuidleie, met een langdurig grondgebruik als graasweide of hooiweide en de dijkgraslanden langsheen het Zuidervaartje en het Kanaal Gent-Oostende. Enkele clusters met grasland vertegenwoordigen een natuurwetenschappelijke waarde door het voorkomen van een soortenrijke kruidenvegetatie en door de aanwezigheid van diverse kleine landschapselementen waaronder knotbomen, hagen, hoogstamboomgaarden, oeverbegroeiingen, veedrinkpoelen en kwelzones. Zowel de vlakvormige als punt- en lijnvormige landschapselementen zijn belangrijk als leefplaats en soms ook als verbindingsroute voor diersoorten. De natuurwetenschappelijke waarde wordt verder ook bepaald door het voorkomen van autochtone bomen- en struikensoorten in de betreffende landschapselementen.


Aanduiding van

Is de vaststelling van

Kasteeldomeinen Gruuthuyse, De Cellen, Erkegem en Kampveld

Hertsberge, Oostkamp, Waardamme (Oostkamp)
Dit gebied omvat de kasteeldomeinen van Gruuthuyse, De Cellen en Erkegem en de jonge veldontginning van het Kampveld en de Papevijvers gelegen in het vertakte benedenstroomse valleigebied van de Rivierbeek. Het Kanaal Gent-Oostende is begrensd door jaagpaden met hoge opgaande bomenrijen die het landschap structureren. De parkdomeinen gaan terug op oude landhuissites, gesitueerd in het voormalige jachtbosgebied van de Warande ten oosten van Oostkamp, en zijn nog herkenbaar aan dreven, bos- en jachtopzichterswoningen en afhankelijke historische hoeven. De Hertsbergebeek en de Waardammebeek hebben een opvallend goed bewaard meanderpatroon.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.