De 17de-eeuwse woonvleugel van het Kasteel van Terheiden in traditionele bak- en zandsteenstijl.

Historiek

Ten noordoosten van de dorpskom van Rotselaar, in de vallei van Winghe, bevindt zich het voormalige domein “Terheiden”, een achterleen van de heren van Rotselaar dat tijdens de 18de eeuw tot baronie werd verheven. De belangrijkste en meest indrukwekkende component van deze oude site is de geheel omgrachte zeven verdiepingen hoge donjon (circa 1350) met binnen de omwalling een U-vormig complex, samengesteld uit een 17de-eeuwse herenwoning met dienstgebouwen. De herenwoning werd later uitgebreid aan de rechterzijde met een brouwerij in 1870 en een korte woonvleugel in 1926 aan de linkerzijde (gezien vanaf de toren).

Een gravure uit 1696 (van Harrewijn), geeft een goed beeld van de vroegere toestand: een geheel omgrachte donjon via een houten brug verbonden met de 17de-eeuwse woonvleugel, met iets meer naar rechts een vrijstaand bijgebouw.

In de 17de eeuw was de heerlijkheid in het bezit van de familie d’Eynatten, opgevolgd door Baudouin de Peuthy. De markiezin de Candolle de Draecke verkocht haar bezittingen in de 19de eeuw aan Engelbert van Arenberg, die de vervallen toren liet restaureren. De hertog van Arenberg exploiteerde er een brouwerij met eigen hopvelden in de nabije omgeving. In 1909 werden de gebouwen verkocht aan Denis Smedt die ze in 1944 doorverkocht aan zijn schoonzoon Louis Ronkard. In 1948 werd de toren een tweede maal gerestaureerd.

Beschrijving

Het was Arnold van Eynatten (1593- ?) afkomstig uit het gelijknamige dorp bij Aken in het voormalige hertogdom Limburg, die in 1631 binnen de omwalling een woning liet optrekken. Zijn wapenschild is een veld van zilver met een band van keel en zes mereltjes van keel, zoomsgewijs geplaatst "ENATENT AUT EVOLENT" is boven de deur aangebracht.

Het betreft een oorspronkelijk vrijstaand langshuis van zeven traveeën met twee bouwlagen onder een (pannen en leien) zadeldak met zijtrapgevels. Het oorspronkelijke hoofdgebouw bestaat uit vier traveeën en twee bouwlagen en wordt geflankeerd door twee uitbreidingen van de Het is gebouwd in een traditionele bak- en zandstijl met speklagen – drie per laag- en steigergaten in kalkzandsteen. Er zijn originele kruisvensters en kloosterkozijnen met één enkele ontlastingsboog met spievormige natuurstenen sluitsteen en twee stelblokken boven de vensterstijlen. De gelijkvloerse vensters zijn voorzien van smeedijzeren roeden, deze waren oorspronkelijk voorzien van luiken.

De voorgevel (naar de binnenkoer gericht) bevat een natuurstenen rondboogdeur met gefigureerde sluitsteen met leeuwmotiefen diamantkop imposten. Erboven bevindt zich een blinde rondboognis met druiplijst en het wapenschild van de Eynatten – de Borchgrave. Een dakvenster met rondboogopening en trapgevelbekroning met speklagen bevindt zich centraal aan de voorgevel.

De naar de toren gerichte langsgevel is voorzien van een rondboogdeur in een omlijsting met alternerend gebruik van bak- en natuursteen en met trapeziumvormig sluitsteen. Erboven is er een klein vierkant bovenlicht en verder kruisvensters. In het dak zijn er twee kleinere dakkapellen met rechthoekige vensters met trapbekroning. Naast de deur bevindt zich een erkervormige uitbouw boven de gracht (latrine?).

Op een foto van voor 1923 (in de publicatie van Paul Clemen) is de oorspronkelijk vrijstaande zijgevel van het hoofdvolume zichtbaar met op het gelijkvloers en de verdieping hoge, smalle kloosterkozijnen en op de zolderverdieping drie kleine rechthoekige muuropeningen.
De originele structuur van moer en kinderbalken en het traditionele kapgebinte is bewaard. In een van de kamers op het gelijkvloers is het jaartal 1631 zichtbaar op een van de geprofileerde moerbalken, rustend op mooi uitgewerkte kraagstenen.

Het langshuis werd later uitgebreid aan de rechterzijde met een brouwerij en schoorsteen in 1870 en een korte woonvleugel in 1926, bij het brouwhuis werd geprobeerd om door middel van eenzelfde architecturaal vocabularium (speklagen, rondboogdeurtjes, ...) een aansluiting te maken met de bestaande 17de-eeuwse vleugel. Van de oorspronkelijke binneninrichting van de brouwerij, sinds 1972 in gebruik door de heemkundige kring “het Beatrijsgezelschap”, is nagenoeg niets bewaard. In het verlengde van de brouwerij bevindt zich een éénlaagse vleugel met onderdoorgang naar de binnenkoer. Opgetrokken in baksteen – er zijn elementen die verwijzen naar een versteende vakwerkbouw – met pannen zadeldak werd het gebouw dermate verbouwd dat een datering moeilijk is. Haaks erop staat een vrijstaande schuurvleugel (19de eeuw?) en aan de overzijde een in 1915 opgerichte vleugel met brede poortopeningen opgevangen door een I-ligger en een gietijzeren zuil. Te midden van de binnenkoer staat een paviljoen op een nagenoeg vierkante plattegrond.

De herenwoning is niet alleen waardevol omwille van haar gaaf bewaarde 17de-eeuwse vormgeving maar tevens als karakteriserend voor de tweedelige structuur waarbij de toren een defensieve, de 17de-eeuwse vleugel een woonfunctie was toebedeeld. De dienstgebouwen zijn in die mate belangrijk dat ze door hun inplanting een binnengebied omsluiten en hierdoor het ensemble vorm geven en structureren, de bescherming als landschap biedt voldoende bescherming voor deze gebouwen.

De 17de-eeuwse woonvleugel van het Kasteel Terheiden is beschermd omwille van de:
Historische waarde: een woonvleugel in 1631 door Arnold van Eynatten, de toenmalige heer van Terheiden, opgetrokken vlak naast de slottoren binnen de omwalling.
Artistieke waarde: een oorspronkelijk helemaal vrijstaand langshuis uit 1631, in traditionele bak- en zandsteenstijl met nog bewaarde kruisvensters en kloosterkozijnen en een rondboogdeur met blinde boognis die het wapen van de bouwheer bevat. Ook de structuur met moer- en kinderbalken is nog volledig intact.

Bibliografie

De bescherming omvat de 17de-eeuwse woonvleugel van het Kasteel van Terheiden.