De bescherming als monument betreft de parochiekerk Sint-Gillis met kerkhof.

De Sint-Gilliskerk is een in oorsprong laat-romaanse kerk uit de 12de eeuw met unieke uitwendige versieringen in de vorm van bogenrijen. Rond de kerk ligt een ommuurd kerkhof.

Historiek

De abdij van Corneli Munster bij Aken had het begevingsrecht van de kerken van Kumtich, Roosbeek en Kerkom en bezat reeds in de 13de eeuw uitgestrekte domeinen in deze streek. De abdij had een proosdij in Kumtich en bezat ook de grote hoeve naast de kerk. Tevens was de gemeente het centrum van een uitgestrekte meierij, die het grondgeboed van Oorbeek, Willebringen, Neervelp, Vertrijk, Roosbeek, Vissenaken en Meldert besloeg. De schepenen van deze gemeenten werden door de abdij benoemd. In 1749 verkocht de abdij haar rechten aan de norbertijnenabdij van Heylissem.

In de 12de eeuw was hier reeds een kerk voorzien, restanten hiervan zien we nog in koor en de kruisbeuk. De stijl doet denken aan de kerken uit het Rijnland, zoals de Sint-Servaaskerk te Maastricht.

De zijbeuken werden in de 18de eeuw heropgebouwd. In 1838 werd door baron de Man een neogotische toren en bijgebouwen toegevoegd. Een chronogram op de gevel herinnert aan deze bouwcampagne. In 1924 werd de kerk gerestaureerd (gevelsteen in de zuidelijke transeptarm.

Beschrijving

De 12de-eeuwse Sint-Gilliskerk met omringend ommuurd kerkhof is hoger gelegen en sterk beeldbepalend in de dorpskom van Kumtich.

De Sint-Gilliskerk is een zuilenbasiliek met drie beuken van drie ongelijke traveeën en een ingebouwde westtoren.

Van de romaanse kerk uit de 12de eeuw resten de oostelijke delen: voornamelijk het koor met zijn merkwaardige, van architectonische versiering voorziene sluitingsmuur, namelijk drie registers verrijkt met boogfriezen van verschillend ritme, opgevangen door lisenen of colonnetten met gebeeldhouwde en van gestileerde motieven voorziene kapitelen en kraagstenen.

Puntgevel voorzien van drie arcades, mogelijk in navolging van de vroegere versiering, met invoeging van een ruw bewerkt bas-reliëf. Het gaat om één van de oudste romaanse beeldjes uit de streek, vermoedelijk een zittende bisschop voorstellend. De alleen bewaarde noordelijke absis is verfraaid met arcaturen. De zuidabsidiool werd gesloopt voor de oprichting van de moderne sacristie, toch duidelijke sporen bewaard binnenin onder de bepleistering.

Klein transept waarvan de noord- en zuidgevels vrij goed gerestaureerde sporen van boogstellingen rondom de vensters bewaren. Koor en transept overwelfd met kruisgewelven op de ongelijke bogen, tongewelven boven de kruisarmen. Imposten der arcade van het koor verrijkt met rozetten. Blinde hoofdbeuk, geflankeerd door in de 18de eeuw heropgebouwde zijbeuken.

Neogotische toren en bijgebouwen van 1838 door baron de Man (chronogram op de gevel).

Mobilair

Onder het doksaal, schilderijen met voorstelling van Heiligen Pieter-en-Paulus (17de eeuw); gepolychromeerd gotisch kruis in de zuidzijbeuk (16de eeuw), Maria met het Kind (16de eeuw), beelden van Sint-Gillis waaronder een gotisch (16de eeuw) en het andere met folkloristische inslag (18de eeuw) in de noordabsidiool, een Sint-Sebastiaan in de beuk (18de eeuw).

Bibliografie