Beschrijving
De gedenksteen ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog is beschermd als monument.
De gedenksteen ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog werd beschermd als monument bij ministerieel besluit van 17 december 2012. De bescherming als monument van de gedenksteen ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog werd bij ministerieel besluit van 6 juni 2018 voorlopig en bij ministerieel besluit van 11 september 2018 definitief opgeheven in functie van de verplaatsing ervan. De gedenksteen werd in 2018 naar een nieuwe locatie binnen hetzelfde perceel verplaatst. Na de verplaatsing van de gedenksteen volgde een evaluatie van de erfgoedwaarden van het oorlogsmonument op de nieuwe locatie. De erfgoedwaarden op basis waarvan het monument aanvankelijk als oorlogsmonument beschermd werd bij ministerieel besluit van 17 december 2012, zijn nog aanwezig. Bijgevolg werd de voor de gedenksteen ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog een nieuwe procedure tot bescherming opgestart.
Deze fiche toont de situatie na de verplaatsing. De situatie voor de verplaatsing raadpleeg je hier.
Waarden
De gedenksteen ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
culturele waarde
De gedenksteen getuigt van een traditie tijdens het interbellum om een gedenkteken op te richten ter herinnering aan de Eerste Wereldoorlog. De her- en verplaatsing van het oorlogsmonument, na 1944 en in 2018, zijn een bewijs van het blijvend belang en de betekenis van dit memoriaal voor een lokale gemeenschap. Ze getuigen daarbij van de wens om deze traditie levend te houden in het collectieve geheugen.
historische waarde
De gedenksteen is een historisch betekenisvol oorlogsmonument, opgericht ter herdenking van gesneuvelden in 1914-1918. Hij werd in 1919 ontworpen door architect en gemeentelijk bouwmeester Jan Van Weert, die in Antwerpen actief was van omstreeks 1900 tot kort na de Tweede Wereldoorlog, en uitgevoerd door de Antwerpse beeldhouwer Jules Poels.
De oprichting van het gedenkteken op initiatief van de gemeente Merksem kaderde binnen een veel ruimere nationale en internationale poging om het trauma ten gevolge van de jarenlange zware oorlogsomstandigheden en het verlies van ontelbare gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog te verwerken en te herdenken. Vrij snel na de oorlog werden de eerste memorialen opgericht. Het gedenkteken te Merksem behoort tot de vroege voorbeelden ervan. Het was bestemd voor en werd geplaatst op de pui aan de statietrap van het 19de-eeuwse gemeentehuis van Merksem, op een zeer publieke en zichtbare plaats. Na de vernieling van het gemeentehuis in 1944 tijdens bevrijdingsgevechten rond het Albertkanaal, werd de gedenksteen overgebracht naar de gemeentelijke begraafplaats. Tot nu is het gedenkteken aldaar een blijvende getuige van de lokale en Belgische politieke geschiedenis, bezit het een belangrijke historische en documentaire waarde en is het een materialisatie van de behoefte om een collectief trauma blijvend te herinneren.
artistieke waarde
De gedenksteen ontworpen in 1919 en uitgevoerd in blauwe hardsteen, is artistiek waardevol. De figuratieve uitvoering getuigt van het kunstenaarschap van zowel de ontwerper Jan Van Weert als de beeldhouwer Jules Poels.
De gedenksteen heeft een omlijsting met boven- en onderaan een plastische uitwerking die het oorlogsmonument een meerwaarde verleent ten opzichte van andere soberdere gedenkstenen waarop doorgaans alleen naamlijsten voorkomen. De in detail gesculpteerde militaire attributen, brandende toorts en huldetekst in de bekroning maken enerzijds het lijden van de oorlogsslachtoffers zeer aanschouwelijk en brengen anderzijds hulde aan de talrijke gesneuvelden die vernoemd worden in de plaat met naamlijst. Het fraai weergegeven voetstuk met brullende leeuw op een gedrapeerde doek is de personificatie van België en de Belgische monarchie waarvoor de gesneuvelden in hun strijd voor de nationale vrijheid tijdens de Eerste Wereldoorlog het leven lieten.