Beschermd monument

Duitse bunkers Südabschnitt bij Fort Breendonk

Beschermd monument van tot heden

ID
113500
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/113500

Besluiten

Duitse bunkers Südabschnitt bij Fort Breendonk
definitieve beschermingsbesluiten: 18-03-2019  ID: 14790

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

Deze bescherming betreft de Duitse bunkers van de bunkerlinie 'Südabschnitt' bij Fort Breendonk. Het betreft drie bunkers: een mitrailleurspost (type IV), een manschappenonderkomen (type VI) en een observatiepost (type IX), gelegen in een open landschap met archeologische sporen.



Waarden

De Duitse bunkers van de bunkerlinie 'Südabschnitt' bij Fort Breendonk zijn beschermd omwille van het algemeen belang gevormd door de:

culturele waarde

De bunkers hebben een culturele waarde als materiële getuigen van de ‘Grooten Oorlog’, die Vlaanderen jarenlang in zijn greep hield en het leven van ontelbaar veel mensen ingrijpend tekende of volledig verwoestte. De Eerste Wereldoorlog was een internationale gebeurtenis bij uitstek, waarbij het gros van Vlaanderen door een vijandelijke mogendheid werd bezet. De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog kent nog steeds een breed maatschappelijk en internationaal draagvlak.

technische waarde

De bunkers hebben een technische waarde als betonnen constructies, die specifiek voor militaire doeleinden werden opgetrokken. Deze betonnen constructies met hun bouwtechnische kenmerken van zowel bovengrondse als ondergrondse aard, getuigen van het belang en de evolutie van de betonbouw in de stellingenoorlog, die de Eerste Wereldoorlog geworden was. Nooit eerder werden zo massaal betonnen verdedigingsconstructies opgetrokken als tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daar waar er in de eerste oorlogsjaren werd geïmproviseerd en geëxperimenteerd met allerlei types en toegepaste technieken in de betonbouw, evolueerde men geleidelijk naar zo sterk en efficiënt mogelijk uitgedokterde standaardontwerpen, die in sommige gevallen voor meerdere doelen konden gebruikt worden. Deze doorgedreven standaardisatie, zoals toegepast in de ‘Stellung Antwerpen’ en hier specifiek in de ‘Südabschnitt’, zou tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog verdergezet worden bij de uitbouw van heuse bunkerstellingen, met bunkers die tot in het kleinste detail waren gestandaardiseerd.

archeologische waarde

Breendonk als monument archeologische waarde bezitten die als volgt wordt gemotiveerd: De site met drie bunkers heeft een belangrijke archeologische waarde, omdat Britse luchtfoto’s duidelijk maken dat de bunkers ingeplant waren in een loopgraaf. Afgaande op het bewaarde kaartmateriaal en de beschikbare luchtfoto’s kan geconcludeerd worden dat het om een Duitse loopgraaf gaat uit de Eerste Wereldoorlog. Het betreft meer bepaald een loopgraaf met op regelmatige afstand traversen, die in zuidoostelijke richting was georiënteerd maar aan westelijke zijde, ter hoogte van de mitrailleurspost, een knik maakte. Deze knik in de loopgraaf diende om een flankerende positionering van de mitrailleurspost in zuidoostelijke richting mogelijk te maken. Het bodemarchief kan ook duidelijkheid verschaffen over de draadversperringen en andere veldwerken die ten zuiden van deze loopgraaf waren aangelegd. De ondergrond onder de ploegdiepte kan nog archeologisch onderzoekspotentieel herbergen die duidelijkheid verschaft over de bouw van de stelling, de bodem van de loopgraven en de vondsten die er kunnen voorkomen.

architecturale waarde

De bunkers van de ‘Südabschnitt’ waren opgetrokken onder leiding van de ‘Kaiserliche Fortifikation Antwerpen’ op basis van standaardontwerpen, die ook elders in de ‘Stellung Antwerpen’ werden toegepast. Door het gebruik van standaardontwerpen hoopte de Duitse legerleiding de bunkers sneller en efficiënter te laten optrekken. Bij het fort van Breendonk is meer bepaald een ensemble van drie verschillende bunkertypes bewaard, met name een flankerende mitrailleurspost, een manschappenonderkomen en een observatiepost voor de infanterie. Dergelijke mitrailleursposten waren evenredig verdeeld over de meest vooruitgeschoven verdedigingslijn en waren flankerend gepositioneerd, opdat de vuren elkaar konden kruisen. Kenmerkend bij dit type bunker zijn de twee openingen in de voormuur van de bunker, waarbij de ene opening diende als schietopening en de andere voor het hanteren van een zoeklicht. Het kleine type observatiepost werd opgetrokken voor de infanteriewaarnemer, die verantwoordelijk was voor het coördineren van de infanterievuren. De manschappenonderkomens komen als type het vaakst voor in de ‘Südabschnitt’. De bewaarde betonspatten, die aangebracht werden in functie van camouflage, verhogen de authenticiteit van de bunkers.

historische waarde

De bunkers hebben een belangrijke historische waarde als Duitse militaire verdedigingswerken die tijdens de Eerste Wereldoorlog werden opgetrokken als onderdeel van de ‘Südabschnitt’. Met deze stelling, die behoorde tot de ‘Stellung Antwerpen’, hoopte de Duitse bezetter meer bepaald de strategisch belangrijke ‘Kaiserliche Festung Antwerpen’ met zijn haven aan zuidwestelijke zijde te kunnen verdedigen. Deze Duitse verdedigingslinie werd in 1916-1917 aangelegd op de buitenste fortengordel rond Antwerpen, die aan het begin van de Eerste Wereldoorlog als Belgische hoofdweerstandstelling was ingericht. Bij de aanleg van de ‘Südabschnitt’ werd maximaal gebruikt gemaakt van inundatiezones en van de reeds aanwezige Belgische veldversterkingen, bunkers, forten en schansen. De historische contextwaarde is dan ook hoog, met name de ligging van de bunkers bij het fort van Breendonk: zowel de bunkers als het fort getuigen van de Belgische en Duitse strategische visies die gangbaar waren vóór en tijdens de Eerste Wereldoorlog. De bunkers liggen vlakbij het fort van Breendonk, één van de steunpunten van de voormalige Belgische hoofdweerstandstelling, die ook door de Duitsers als dusdanig werd ingeschakeld in hun verdedigingslinie. De Duitsers gingen omwille van deze reden in 1916 over tot het gedeeltelijk herstel van het fort. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog blijkt er inhoudelijk een sterke samenhang te zijn tussen het fort en de bunkers. Net zoals elders in de voormalige ‘Südabschnitt’ werden de bunkers tijdens de Tweede Wereldoorlog dichtgemaakt op bevel van de Duitse bezetter, die wilde vermijden dat de bunkers als schuilplaats gebruikt zouden kunnen worden door verzetslieden. Bij het fort van Breendonk, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt als kamp voor verzetslieden werd deze richtlijn strikt opgevolgd. De historische contextwaarde is ook belangrijk op vlak van positionering, inplanting en camouflage van de bunkers. Zo waren de bunkers ingeplant in de borstwering van een loopgraaf die de Duitsers hadden aangelegd, waarbij de bunkers nagenoeg volledig onder aarde waren gebracht. Op de delen van de bunkers, die niet onder aarde werden gebracht, werden betonspatten aangebracht, waardoor de bunkers moeilijker zichtbaar waren vanuit de lucht. Britse luchtfoto’s tonen aan hoe efficiënt deze camouflage was, aangezien de bunkers niet waarneembaar zijn. Net zoals elders in de stelling was de mitrailleurspost in een knik van de loopgraaf gepositioneerd, zodat flankerend vuur vanuit de mitrailleurspost mogelijk was.


Aanduiding van

Is de omvattende bescherming van

Duitse bunker

Brandstraat (Willebroek)
Duitse bunker uit de Eerste Wereldoorlog, opgetrokken als onderdeel van de 'Südabschnitt'.


Duitse mitrailleurspost

Brandstraat (Willebroek)
Duitse mitrailleurspost uit de Eerste Wereldoorlog, opgetrokken als onderdeel van de 'Südabschnitt'.


Duitse observatiepost

Brandstraat (Willebroek)
Duitse observatiepost uit de Eerste Wereldoorlog, opgetrokken als onderdeel van de 'Südabschnitt'.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Duitse bunkerlinie Südabschnitt

Bornem (Bornem), Liezele, Puurs, Ruisbroek (Puurs-Sint-Amands), Blaasveld, Willebroek (Willebroek)
Duitse bunkerlinie van de 'Stellung Antwerpen', tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd tussen Bornem en Blaasveld (Willebroek).


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.