Het juwelenhuis Ruys is een zeer gaaf en uitzonderlijk bewaard voorbeeld van een woonwinkelhuis met juwelierszaak in Antwerpen uit het begin van de 20ste eeuw dat overwegend werd gerealiseerd in een art-nouveaustijl met verwerking van neorococostijlelementen.

De voorgeschiedenis van het huis gaat minstens terug tot 1839, wanneer voorvader en edelsmid Jacques Marie Ruys (1810-1863) zijn meesterteken verkreeg en zijn atelier in de Sint-Jorispoort op de huidige locatie vestigde. De bestendigde aanwezigheid van een familiezaak met eenzelfde winkelfunctie op dezelfde locatie gedurende 180 jaar is vrij uitzonderlijk. Het juwelenhuis is dan ook een belangrijke getuige van vijf generaties zilversmeedkunst in Antwerpen. Producten van het huis uit diverse tijdsperiodes worden in toonaangevende musea en collecties bewaard.
Het huidige juwelenhuis werd gebouwd in een periode dat de historische stad Antwerpen grote stedenbouwkundige, demografische en economische ontwikkelingen onderging. De bouwplek van het woonwinkelhuis lag nabij de 16de-eeuwse Spaanse omwalling die de stad gedurende eeuwen in een keurslijf hield. Vanaf 1860 werd deze vesting gefaseerd afgebroken en in veertig jaar tijd verschenen een ringboulevard als belangrijke nieuwe verkeersas, grote openbare instellingen en residentiële burgerwoningbouw in de onmiddellijke nabijheid. Omstreeks 1902 was de Sint-Jorispoort uitgegroeid tot een belangrijke handelsstraat die niet meer aan de rand van de historische stad lag, maar zich bevond op de breuklijn tussen de oude en de uitdeinende nieuwe stad.

De eigenaars van het juwelenhuis Ruys slaagden erin om in te spelen op de economische uitdagingen die deze stadsontwikkelingen met zich mee brachten. Enerzijds door in de 19de eeuw stapsgewijs hun gebouwenpatrimonium aan de Sint-Jorispoort en de Schermersstraat uit te breiden en hun winkel te moderniseren. Anderzijds door in 1902 finaal voor een vooruitstrevende nieuwbouw te gaan naar ontwerp van Ferdinand Truyman (1857-1939), zowel wat interieur als exterieur betreft. Door te kiezen voor een ontwerp in art nouveau spiegelden de opdrachtgevers zich daarbij aan de gerenommeerde juwelierszaken van tijdgenoten zoals Wolfers en Anthony. Door deze nieuwe stijl echter te combineren met de minder controversiële neorococo, neogotiek, neoclassicisme en neo-Vlaamse renaissance wisten de zaakvoerders het meer conservatieve cliënteel niet teveel te bruuskeren.

Ook in de daaropvolgende jaren slaagde het juwelenhuis Ruys erin om mee te evolueren met de nieuwe stijlen en trends. Opvolger Raymond Ruys (1886-1956) ontwierp en exposeerde onder meer voor de wereldtentoonstelling van Antwerpen in 1930 met toonaangevende art-decoproducten. Tot op heden is het juwelenhuis Ruys een gevestigde waarde in de wereld van de sierkunsten.

Het juwelenhuis Ruys werd in 1902 ontworpen door de gerenommeerde Antwerpse architect Ferdinand Truyman in opdracht van zaakvoerder Albert Ruys-Ramboux (1858-1946), zoon van de stichter van het familiebedrijf. De nieuwbouw verving vijf bestaande panden op een bouwblok tussen de Sint-Jorispoort en Schermersstraat met dezelfde winkel- en woonfunctie. Architecturaal is het woonwinkelhuis betekenisvol omdat in 1902 bewust werd gekozen voor een totaalproject voor exterieur en interieur in art-nouveaustijl met verwerking van stijlelementen ontleend aan de neorococo, het neoclassicisme en andere neostijlen. De realisatie van het juwelenhuis Ruys is daarbij een uniek ontwerp van Ferdinand Truyman. Truyman evolueerde stilistisch van ontwerpen in neoclassicistische en neo-Vlaamse renaissancestijl in de jaren 1885 en 1890, naar meer monumentale eclectische projecten eind jaren 1890 en een aantal art-nouveau-realisaties in het begin van de 20ste eeuw. Binnen zijn omvangrijk oeuvre, zowel als stadsbouwmeester en als privéarchitect, is geen gelijkaardig art-nouveau-ontwerp bekend noch bewaard waar zoveel aandacht werd besteed aan de exterieur- en interieurafwerking. Temeer daar het juwelenhuis een particulier en geen overheidsopdracht betrof.

De art nouveau is in het Antwerpse gebouwenpatrimonium ondervertegenwoordigd. Dit project is daarom des te meer uitzonderlijk. De gave bewaringstoestand en aanwezigheid van tal van vaste interieurelementen en cultuurgoederen verhogen nog de uniciteit.

Het juwelenhuis Ruys behoort tot het luxesegment en geldt als een representatief winkeltype voor de belle epoque dat uitsluitend voorkwam in grootstedelijke context. Gezien het begoede cliënteel waarop gemikt werd, zijn dergelijke gespecialiseerde winkels zeer uitzonderlijk. De architectuur en grootte van het erfgoedrelict visualiseren daarbij de functie en exclusiviteit van het juwelenhuis. Dit werd bewerkstelligd door de verzorgde vormgeving maar ook door de kwaliteitsvolle materialen voor de bovenbouw en de winkelpui aan de Sint-Jorispoort. Het decoratief houtwerk, de granieten penanten, de rijk uitgewerkte verdiepte inkom onder een balkon met spiegels, de sierlijke opschriften in de etalage en dergelijke veruitwendigden de kwaliteit van het aanbod en de zaak en zorgden voor vertrouwen. Het gesloten karakter van de achtergevel aan de Schermersstraat met onder meer de zeer mooi uitgewerkte dievenijzers, de kleine keldergaten, en de ondoorzichtige glas-in-loodramen illustreert tevens de nood aan beveiliging voor dit type van luxeproduct.

De zeer beeldbepalende winkelpui met grote etalages op de begane grond die de breedte van drie vroegere panden beslaat is, naast het rijkelijke voorkomen, exemplarisch voor de evolutie en schaalvergroting die winkels in de 19de tot en met begin 20ste eeuw doormaakten. De 19de-eeuwse winkelhuizen van de familie Ruys werden aanvankelijk gekenmerkt door de gangbare kleinere ‘kassen’, of uitstalramen. Dankzij de technische vooruitgang in de staal- en glasproductie installeerden ook zij vanaf de tweede helft van de 19de eeuw grotere winkelramen met afneembare luiken gevat tussen een afzonderlijke toegang tot de winkel en het privégedeelte. De huidige doorlopende winkelpui met centrale winkelportiek is het sluitstuk in deze evolutie.

Het L-vormige bouwperceel tussen twee straten bood de mogelijkheid om de winkel exclusief onder te brengen in de grootste ruimte aan de drukke handelsstraat Sint-Jorispoort. De toegang tot de private woon- en werkvertrekken werden aan het gezichtsveld onttrokken, verplaatst naar de achtergevel in de Schermersstraat en volledig onttrokken aan het winkelgebeuren.

De winkelruimte van het juwelenhuis Ruys geldt als een uitzonderlijk representatief voorbeeld waarbij de architecturale ensemblewaarde tussen exterieur en interieur imponeert. Materiaal en vormgeving van de winkelpui, de winkelvitrine, de winkelinrichting met zowel vast meubilair als cultuurgoederen, de aansluitende private salons vormen een onlosmakelijk gaaf bewaard geheel.

Een scheiding tussen publiek en privé werd ook in de binnenindeling doorgevoerd. De drie burelen op de begane grond waren niet publiek toegankelijk maar via drie vleugeldeuren discreet met de zaak verbonden. Deze ruimtes werden voorzien van een kwaliteitsvolle afwerking in verschillende neostijlen, zoals gebruikelijk was in de burgerwoningbouw.

De interne circulatie van de andere vertrekken werd georganiseerd rond de monumentale traphal aan de achterzijde van het pand. Deze traphal en de bovenkamers die er rond geschikt zijn, kregen een rijkelijke eclectische aankleding, waarmee het erfgoedrelict zich onderscheidt van andere handelszaken waar meestal alleen de winkelruimte werd afgewerkt.

Het geheel van het exterieur en het interieur van het juwelenhuis Ruys, dat volledig bewaard is, heeft een hoge ensemble- en artistieke waarde.

De verfijning waarmee tal van decoratieve elementen zijn uitgewerkt in de door Ferdinand Truyman ontworpen voor-, achtergevel en binneninrichting, getuigen van het grote artistieke talent van de bouwmeester als van het vakmanschap van de ambachtslui.

De stijlkeuze voor de art nouveau voor de winkelpui werd doorgetrokken tot in het winkelinterieur dat met dezelfde verfijning en kwaliteit werd uitgevoerd. De gaaf bewaarde artistiek hoogstaande aankleding werd op elkaar afgestemd en omvat onder meer beglaasde kastenwanden en binnendeuren, drie toonbanken met een zeer kenmerkend houten loopverhoog, een mozaïekvloer, bijzondere verlichtingselementen met onder meer reflecterende kapjes op gesmeed ijzeren kaders, een meerdelige etalage met spiegels en houtwerk, en verschillende cultuurgoederen uit de bouwperiode. Een dergelijk gaaf bewaard ensemble in het pand waarvoor het ontworpen werd, is uitermate uitzonderlijk. Andere gekende juweelwinkelinterieurs in art-nouveaustijl werden slechts fragmentair bewaard, of in semi-museale context, of op een locatie waar ze op een later tijdstip werden in gebracht.

Kwaliteitsvolle toevoegingen tussen 1904 en 1914 van de plafondafwerking in reliëfbehang, de extra luchters en lichtarmaturen, en in de jaren 1930 van een aantal luchters en losse vitrines, vervaardigd voor de wereldtentoonstelling van Antwerpen, doen geen afbreuk aan het winkelinterieur van het juwelenhuis Ruys, maar versterken de erfgoedwaarden ervan. Ze getuigen van het voortdurende gebruik en de aanpassing aan nieuwe stijlevoluties.

De burelen op de begane grond, de traphal en de privévertrekken op de bovenverdiepingen werden gedecoreerd in verschillende neostijlen. De lambriseringen, het parket, de al dan niet figuratief beglaasde binnendeuren, het schilderwerk, de marmeren schouwmantels en de plafondafwerkingen zijn representatief voor de artistieke kwaliteiten van hun ontwerpers. Emile Delrue, grafisch kunstenaar en lid van de Antwerpse kunstenaarsvereniging De Scalden, stond in voor het prachtige plafond in het centrale bureel met voorstelling van de vier jaargetijden en de dieren van de dierenriem. Ook de tot de tweede verdieping doorlopende monumentale traphal, voorzien van muurschilderingen met elementen uit de Griekse oudheid, een wenteltrap met sierlijk gesmede trappaal, decoratief houtwerk met loodglas en spiegels, getuigt van de kennis en kunde van de kunstenaars en van het bijzonder karakter van dit erfgoedrelict.