Het betreft een omgracht kasteeltje dat wellicht teruggaat op een laatmiddeleeuwse site met walgracht, daterend uit de 15de en 16de en 17de eeuw met dienstgebouwen uit de 18de eeuw. In 1956 zorgvuldig gerestaureerd werd onder leiding van R.M. Lemaire.

Het is de voormalige hoeve "Ter Loonst", eertijds leen van de heerlijkheid Stalle en vermeld in 1474 als eigendom van Herman In de Schale.

Gevat tussen de L-vormige woonvleugel uit de 17de eeuw en de eveneens L-vormige dienstvleugel met poortdoorgang (1752), bevindt zich een voormalige, twee verdiepingen hoge donjon met leien zadeldak uit de 15de eeuw. Voor de onderkelderde begane grond en de beide zijtrapgevels (vier en vijf trappen) werd zandsteenbouw in breuksteenverband gebruikt. De voor- en achtergevel van de overkragende bovenverdieping bestaat uit baksteenmetselwerk met speklagen van zandsteen, ter vervanging, in de 17de eeuw, van een vroegere houten of lemen wand. Tezelfdertijd werd de vermoedelijk toen gesloten begane grond voorzien van kruisvensters zoals in de bovenverdieping (uitspringende lateien en middenkalven). Aan de erfzijde bevindt zich een getrapt dakvenstertje van bak- en zandsteen. Binnenin, op beide bouwlagen, bevinden zich geprofileerde kraagstenen onder de balkenzoldering en zandstenen schouwen met geprofileerde stijlen en zware mijtervormige dekplaat.

De aanleunende L-vormige woonvleugel draagt een leien zadeldak (leien) en is uitgewerkt in traditionele stijl uit de 16de-17de eeuw. Het met speklagen verrijkt baksteenmetselwerk staat op een afgeschuinde plint van zandsteen, en is geopend met kruisvensters met sponning en negblokken en uitspringend beloop der lateien en middenkalven. De rondboogdeur met diamantpunt dient ter versiering van de sluitsteen en de imposten, bekroond door een rechthoekig bovenlichtje. De dakkapellen zijn smal en met een driehoekig fronton bekroond. De trapgevel (zeven treden) ligt ten noordwesten. De zuidwestgevel van de haakse vleugel is opgetrokken uit zandsteen en loopt uit op een trapgevel, geflankeerd door overhoekse pinakels en gevormd door afwisselend gewone en ingezwenkte treden (uit de 16de eeuw). De kleine uitsprong van zandsteen was eertijds een latrine en wordt op de zijgevel met gevelankers gedateerd “1592”. Nagenoeg alle vertrekken hebben een zoldering van moer- en kinderbalken met geprofileerde sloffen en zandstenen kraagstenen. De eetkamer is afgewerkt met een fraaie 18de-eeuwse stucbepleistering en in een van de salons bevindt zich een zandstenen schouw met renaissancereliëfs.

Aan de andere zijde van de voormalige donjon bevindt zich een L-vormig dienstgebouw met een zadeldak (pannen en leien) in baksteenmetselwerk met een zandstenen onderbouw. Aan de erfzijde bevinden zich vier rondboogdeuren van zandsteen met ijzerzandstenen lateien en een getrapt dakvenster met consooltjes onder de vensterlatei. De achtergevel bevat latere (19de eeuw), licht steekboogvormige vensters van baksteen. De zijtrapgevel (zeven treden) ten zuidoosten wordt verrijkt met zandstenen speklagen en is voorzien van zandstenen zoldervenstertjes en dichtgemaakte duiventillen (uit de 17de eeuw?).

De inrijpoort bestaat uit een met bakstenen vlechtingen, top- en schouderstukken afgewerkte puntgevel. In dit vooruitspringend haaks gedeelte bevindt zich een rechthoekige inrijpoort met houten latei en zandstenen posten, erboven een gevelsteen met jaartal “1752” en een sleutelgat verwerkt in een fraai vogelmotief.

Ertegenover ligt een stal met een pannen zadeldak uit de 18de eeuw en een bredere, verspringende dwarsschuur in het verlengde onder een pannen schilddak. In de hoek van beide gebouwen staat een rond bakstenen torentje met leien tentdak. Dit is een baksteenbouw met lage breukstenen onderbouw. Er zijn ook twee rondboogvormige staldeuren van zandsteen met negblokken, uitspringende imposten en verankerde sleutel. Verder zijn er schuurpoorten met zandstenen posten en houten lateien. In de noordwestgevel bevinden zich drie slanke rondboogarcaden van baksteen met zandstenen imposten en negblokken als het resultaat van een later in een schuurgedeelte ingericht wagenhuis(?). De andere zijpuntgevels zijn afgewerkt met vlechtingen en schouderstukken.

Aan de noord-, oost- en zuidzijde bleef de oorspronkelijke omgrachting nog deels bewaard. Aan de westzijde is die nog herkenbaar in de percelering.

Bibliografie

De bescherming omvat de inrijpoort, gevels en daken van het woongedeelte van het Kasteel Ter Loonst.