Beschermd monument

Park van Tervuren

Beschermd monument van tot heden

ID
12224
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/12224

Besluiten

Park van Tervuren
definitieve wijzigingsbesluiten: 05-06-2009  ID: 11274

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

Het park van Tervuren werd beschermd als monument bij ministerieel besluit van 14 juli 2004. Deze bescherming werd twee maal gewijzigd. Bij de eerste wijziging bij ministerieel besluit van 7 mei 2009 werden enkele percelen uit de afbakening gehaald. Ook de voorliggende tweede wijziging bij ministerieel besluit van 5 juni 2009 hield een inkrimping van de afbakening in.

Het park van Tervuren met omgeving werd reeds beschermd als landschap bij koninklijk besluit van 16 februari 1978. Ook deze bescherming werd meermaals gewijzigd.



Waarden

Het park van Tervuren is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde

in casu cultuurhistorische waarde: Op het vlak van tuinkunst unieke, historisch sterk gelaagde, monumentale parksite uitgebouwd op de noordoostelijke rand van het Zoniënwoud in de waterrijke zone ter hoogte van samenloop van Voer en Maalbeek. Geënt op de 17de-eeuwse, ommuurde warande van de aartshertogen met drevenpatroon en Borgvijver, in de 18de eeuw verrijkt met de typerende “Zevenster” en de Kanaalvijver als langgerekte oost-westelijke zichtas en verbinding tussen Borgvijver en Molenvijver is de huidige monumentale compositie de resultante van twee, op het einde van de 19de eeuw, onder impuls van Leopold II gerealiseerde ingrepen: de door de Brusselse architect Edouard Keilig (1827-1895) aangelegde Vossemvijver (1885-1886) die met zijn wijdse bocht en boommassieven als oostelijke begrenzing een bijzonder geslaagde ingreep vormt en daarnaast de Franse tuin (circa 1897) “à la Le Nôtre” van de Franse landschapsarchitect Elie Lainé met zijn indrukwekkende zichtassen, geometrische vijvers, trappartijen en beelden waaronder “Après le Combat” van Vicomte du Passage, “Virginius en Virginia” van Elise Bloch, “Zéphir en Psyche” van Ruxthiel en “Claudius Civilis” van Lodewijk van Geel als meest opmerkelijke.

historische waarde

De oorsprong van het 207 hectare grote, openbare park van Tervuren met zijn internationaal gerenommeerd Koninklijk Museum voor Midden-Afrika grijpt terug tot circa 1200 toen de Brabantse hertog Hendrik I halverwege Brussel en Leuven, op de noordoostelijke rand van het Zoniënwoud een burcht liet optrekken, strategisch ingeplant op een landtong gevormd door de samenloop van Voer en Maelbeek. Begin 15de eeuw uitgegroeid tot een prestigieus jachtslot met omheinde warande werd deze vorstelijke residentie, afhankelijk van heersende noden en smaak, achtereenvolgens uitgebreid en omgevormd tot prestigieus buitenverblijf van de aartshertogen (1599-1633), luisterrijke zomerresidentie van Karel van Lotharingen (1740-1780) en italianiserend jachtpaviljoen van Willem-Frederik van Oranje (1817-1830). Sinds de in 1781 door Jozef II gedecreteerde sloping van de kasteelgebouwen en de brand van het jachtpaviljoen in 1879 nog enkel gekend door de bijzonder rijke iconografie, getuigen geïsoleerde, over het domein verspreide relicten nog steeds van een eeuwenlange vorstelijke aanwezigheid en/of van een verfijnde hofarchitectuur: de deels opgegraven funderingsresten van de middeleeuwse kasteelsite met onder meer donjon en grote gotische zaal; de vroegbarokke hofkapel of Sint-Hubertuskapel (1616-1617) in bak- en natuursteen, geconcipieerd als een volledig vrijstaand volume op kruisvormige plattegrond naar ontwerp van hofarchitect Wenceslas Cobergher (1561-1634); de karakteristieke, kilometerslange bakstenen ommuring van de Warande met de barokke Leuvensepoort (1627) van Cobergher, de classicistische Bospoort (vermoedelijk eind 18de eeuw), de drieledige, neoclassicistische Warandepoort (1897) opgericht in het kader van de Wereldtentoonstelling ter plaatse van de vroegere “casteelpoort” en met daarnaast de torenvormige uitsprong, verwijzend naar de 18de-eeuwse windmolen die de waterpomp voor de fonteinen moest activeren; het hoefijzervormig, classicistisch stallen- en bediendencomplex (circa 1750) door hofarchitect Jean-André Anneessens (1687-1754) uitgewerkt als een majestueuze inkompartij met staatsieplein, met erop aansluitend de uit dezelfde periode daterende en stilistische verwante orangerievleugel; de 8 meter diepe ijskelder (1817) samen met het beeld “Claudius Civilis” van Lodewijk Van Geel (1787-1852) de enige verwijzing naar het verdwenen jachtpaviljoen (1817-1823).
Huidige fysionomie, omvang en functie zijn grotendeels het resultaat van de prestigepolitiek en brede visie van Leopold II (1865-1909) die door samensmelting van staatsbezit en persoonlijke eigendommen, de zogenaamde Koninklijke Schenking, specifieke (bouw)projecten en talloze persoonlijke interventies het voortbestaan van dit oud hertogelijk domein voor de toekomst veilig stelde. Twee monumentale creaties vormen hiervan opmerkelijke getuigen: het Koloniënpaleis, een neoclassicistisch Louis XVI-paviljoen met blokvormige inkompartij langs de Leuvensesteenweg, gebouwd voor de koloniale afdeling van de Wereldtentoonstelling van 1897, naar een voorontwerp van de Franse architect A.-Ph. Aldrophe (1834-1895), met lichte aanpassingen uitgevoerd door Ernest Acker (1852-1912) en eerste Kongomuseum; en tenslotte het huidige Koninlijk Museum voor Midden-Afrika, een impressionerend, eveneens neoclassicistisch complex met hoofdvolume en dienstpaviljoenen geïnspireerd op het “Petit Palais” te Parijs, naar ontwerp van de Franse architect Charles Girault (1815-1933).
Met zijn vorstelijke allure en proporties en zijn unieke groene kader wordt het park van Tervuren terecht beschouwd als één van de belangrijkste realisaties van Leopold II.


Aanduiding van

Is de bescherming van

Warande

Duisburgsesteenweg, Kasteelstraat, Leuvensesteenweg, Molenberglaan, Rijkunstdreef, Spaans-Huisdreef, Warande (Tervuren)
De Warande van Tervuren was ooit het besloten jachtgebied van de hertogen van Brabant. Kort voor 1213 vestigde hertog Hendrik I zich in Tervuren, meer bepaald op het oostelijke punt van een landtong, gevormd door de samenvloeiing van de Maelbeek en de Voer.

Is de omvattende bescherming van

Beeld van een Afrikaanse olifant

Leuvensesteenweg (Tervuren)
Beeld van een Afrikaanse olifant van de hand van Albéric Collin, gemaakt voor de Wereldtentoonstelling van 1935 en in 1938 naar Tervuren overgebracht.


Burcht Hertogen van Brabant

Warande (Tervuren)
In de periode 1982-1986 werd de site van de voormalige hertogelijke burcht, later buitenverblijf van de aartshertogen en zomerresidentie van Karel van Lotharingen onderworpen aan archeologisch onderzoek.


Het Hoefijzer

Kasteelstraat 1-2, Warande 2-3, 5 (Tervuren)
Hoefijzervormig stallen- en bediendecomplex met ten zuiden oranjerie, opgetrokken halverwege de 18de eeuw, later omgevormd tot Panquinkazerne.


Koloniënpaleis met Hobégebinte en ijskelder

Warande 8 (Tervuren)
In de as van de Tervurenlaan werd in 1897 het Koloniënpaleis gebouwd, gerealiseerd door architect Ernest Acker naar een voorontwerp van de Franse architect Alfred-Philibert Aldrophe. Achter het paleis staat het Hobégebinte opgesteld. Ten oosten van het paleis ligt de begin 19de-eeuwse ijskelder van het voormalig jachtpaviljoen.


Koninklijk Museum voor Midden-Afrika en dienstpaviljoenen

Leuvensesteenweg 11-15 (Tervuren)
Symmetrisch uitgewerkt neoclassicistisch complex met links en rechts de dienstpaviljoenen met het museum verbonden door een fraai smeedijzeren hekken, naar ontwerp van de Franse architect Charles Girault ingewijd in 1910.


Loods

Rijkunstdreef (Tervuren)
Haaks op de straat ingeplante loods met uitzicht uit het laatste kwart van de 19de eeuw, baksteenbouw op rechthoekige plattegrond onder overkragend zadeldak met decoratief uitgewerkt windbord.


Poorten van de Warande

Duisburgsesteenweg, Markt, Molenberglaan, Rijkunstdreef, Warande (Tervuren)
In de periode 1625-1632 werd de oorspronkelijk houten palissade die de Warande omgaf vervangen door een stevige bakstenen muur met tien poorten, latere substantiële uitbreidingen in 1763-1773 en herstellingen en uitbreidingen in 1868-1872.


Poortgebouw Hof Ter Munck

Warande (Tervuren)
Poortgebouw als overblijfsel van het historische Hof Ter Munck, in 1658 in kaart gebracht als een gesloten hoeve en vandaag gelegen in de noordoostelijke hoek van het park van Tervuren.


Sint-Hubertuskapel

Warande (Tervuren)
Vroegbarokke kapel met contrasterend gebruik van rode baksteen en witte natuursteen, opgetrokken naar ontwerp van Wenceslas Cobergher in de 17de eeuw.


Watermolen van Gordaal

Spaans-Huisdreef 1 (Tervuren)
De Gordaalmolen, ook Spaans Huis genoemd, was in oorsprong een dwangmolen, de oudste vermelding dateert van 1324 maar het huidige uitzicht is het resultaat is van een verbouwing in 1533.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Dorpskom Tervuren en Warandepark

Warande (Tervuren)
Het Warandepark (225 ha) in het brongebied van de Voer bevat een ringmuur, 8 vijvers, dreven, een ‘zevensterre’ en een Gordaalmolen (“Spaans huis”). Een middeleeuwse kasteel van de hertogen van Brabant, werd in 1782 gesloopt. Van een nieuwer kasteel nabij de Sint-Hubertuskapel (ingewijd 1617), blijven stallingen in hoefijzervorm over. Een paleis in Lodewijk XVIde-stijl herbergde tijdens de Wereldtentoonstelling in 1897 een deel van de Congolese afdeling. Het park in Franse stijl bevat merkwaardige axiale perspectieven. In 1902 tekende Ch.L.Girault in opdracht van Leopold II het Museum voor Midden-Afrika. De koning liet in 1897 ook de Tervurenlaan aanleggen naar het Brusselse Jubelpark en de tramlijn van Brussel naar Tervuren met pittoresk eindpunt. In 1931 volgt de eerste spoorlijn met elektrische tractie. Het centrum van Tervuren heeft opmerkelijke historische gebouwen.


Zoniënwoud N.O., Kapucijnenbos, Bos van Marnix en Arboretum van Tervuren

Kraainem (Kraainem), Overijse (Overijse), Duisburg, Tervuren (Tervuren)
Het Zoniënwoud, met een oppervlakte van circa 4400 hectare, is het grootste en best bewaarde relict van het historische Kolenwoud, dat stelselmatig kleiner werd. Een uitgebreid drevenpatroon doorsnijdt het bos. Het Zoniënwoud bestaat uit twee deelgebieden: het zuidwestelijk deel van het Zoniënwoud tussen Hoeilaart en Sint-Genesius-Rode en het noordoostelijk deel in Tervuren en Kraainem, dat ook het Kapucijnenbos, het Bos van Marnix en het arboretum van Tervuren bevat.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.