Beschermd monument van tot heden
Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën
definitieve beschermingsbesluiten: 02-04-2020 ID: 14921
Deze bescherming betreft de parochiekerk Sint-Anna ten Drieën, met omringend plantsoen.
De parochiekerk Sint-Anna ten Drieën, met omringend plantsoen, is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
De Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën bevindt zich op de breuklijn gevormd door het Tweede Vaticaans Concilie, dat een kantelpunt vormt in de traditie van de kerkelijke architectuur. Zij is de getuige van een nieuwe kerkelijke realiteit die sinds 1965 en tot vandaag doorwerkt. In oktober 1962 roept paus Johannes XXIII ruim 2.500 bisschoppen samen om het Tweede Vaticaans Concilie te starten. Doel was het zogenaamde aggiornamento: men wilde de Kerk terug bij de tijd brengen door verandering en vernieuwing. Concreet was het de bedoeling om het geloof terug aan de gelovigen te geven en een actieve deelname te bekomen. Dit had een zeer grote impact op de architectuur van het kerkgebouw: zichtbaarheid werd hoog in het vaandel gedragen, de kerk moest laagdrempelig worden en soberheid kwam centraal te staan.
Ontworpen in 1967 behoort de Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën tot de eerste generatie kerkgebouwen, waarvan het concept na het Tweede Vaticaans Concilie tot stand kwam. Het gebouw staat model voor de zoektocht naar een nieuw type kerk, aangepast aan de veranderde liturgische vereisten die door het Tweede Vaticaans Concilie werden geformuleerd. Het concept van de gemeenschapskerk komt enerzijds tot uiting in de plattegrond van de eigenlijke kerkruimte, opgevat als een auditorium met hellende vloer en onbelemmerd zicht op het centraal ingeplante altaar, zonder koorafsluiting. Anderzijds is het programma van de kerk opgevat als een parochiaal centrum, met specifieke ruimten voor niet-liturgische activiteiten van de parochiegemeenschap en het ermee verbonden verenigingsleven. Tenslotte vertoont de kerk de functionele opsplitsing in de grote kerkruimte en een kleine winter-, week- en biechtkapel, zonder een afzonderlijke doopkapel.
Architect Jozef R.J. (Jos) Ritzen hoort in tegenstelling tot generatiegenoten als Marc Dessauvage, Paul Meekels en Alfons Hoppenbrouwers niet tot de vernieuwers in de kerkenbouw. Tijdens zijn loopbaan die zich in de luwte voltrekt, met name op de Antwerpse Linkeroever, ontwerpt hij met tien jaar tussentijd slechts twee kerkgebouwen waarvan Sint-Anna ten Drieën de eerste is. De zoektocht naar een typologisch model dat de nieuwe liturgische vereisten zo kort na het Tweede Vaticaans Concilie kan belichamen, brengt de architect en zijn opdrachtgever na tal van Europese omzwervingen bij de tien jaar eerder gebouwde Bruder Klaus Kirche in het Zwitserse Birsfelden. Deze katholieke kerk behoort tot de belangrijkste creaties van de Zwitserse architect Hermann Baur, één van de voortrekkers van de eigentijdse kerkenbouw in Europa, die tijdens zijn loopbaan meer dan dertig katholieke nieuwbouwkerken ontwierp. Baur liet zich bij het ontwerp duidelijk inspireren door Le Corbusier’s Notre Dame du Haut in Ronchamps, en ontwikkelde door gebruik te maken van schaalconstructies een dynamische kerkarchitectuur die zich afzette tegen de conventionaliteit van de rechthoekige plattegrond en het dominante basilicale schema. Hoewel nog geconcipieerd in navolging van de preconciliaire liturgievereisten, beantwoordde de Bruder Klaus Kirche reeds ten volle aan de typologische vernieuwingen die pas na het Tweede Vaticaans Concilie ingang zouden vinden in de kerkenbouw. Ritzen neemt de plattegrond, de volumetrie en de typologie quasi integraal over, weliswaar op kleinere schaal aangepast aan de behoeften van de Sint-Anna-ten-Drieënparochie. Daarmee introduceert hij een uitermate vooruitstrevende kerktypologie in het jonge postconciliaire Vlaanderen, die slechts in de detailuitwerking zoals de inplanting van de toren en de schikking van de nevenruimten naar eigen hand wordt gezet. Ritzen maakt de kerkarchitectuur ook ondergeschikt aan de artistieke invulling van het gebouw, de ‘dalles de verre’ of glas-in-betonramen. Voor dit onderdeel van het bouwproject, bepalend voor uitzicht, ruimtewerking en sfeerschepping, doet hij beroep op een van de meest gerenommeerde glazeniersateliers van Europa, met een wereldwijde uitstraling.
De erfgoedwaarde van de Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën berust primair op het ensemble glas-betonramen door de Franse glazenier Jacques Loire (°Chartres, 1932). Hij is de zoon van Gabriel Loire (Poancé, 1904-1996), de stichter van het gerenommeerde, in Chartres gevestigde Ateliers Loire, dat zich van bij de oprichting in 1946 toelegde op de techniek van de ‘dalle de verre’. Het atelier is in de naoorlogse periode wereldwijd actief met grootschalige realisaties, en tekende in België eerder voor de glasramen van de beschermde Onze-Lieve-Vrouw-ter-Duinenkerk door Jozef Lantsoght in Koksijde. Jacques Loire, die vanaf 1951 deel uitmaakt van het atelier en aan de belangrijkste opdrachten participeert, neemt in 1970 de leiding van het atelier over. Het ensemble glas-in-betonramen van de Sint-Anna-ten-Drieënkerk, behoort tot de meest grootschalige eigen creaties uit de vroege fase van zijn loopbaan. In overleg met Ritzen creëerde Loire een merkwaardig ensemble van abstracte composities, waarvan kleur en patroon een dialoog aangaan met de architectuur, aangepast aan de locatie, de oriëntatie en de gewenste lichtinval in de kerk en haar nevenruimten.
Het geheel behoort tot de belangrijkste ensembles van naoorlogse glaskunst, en met name glas-in-betonramen in Vlaanderen. Deze laatste kunstvorm en techniek kent hier een eerste aanzet tijdens het interbellum met belangrijke ensembles als de beschermde Sint-Albertuskerk in Genk-Zwartberg, en de Sint-Theodarduskerk in Beringen-Mijn, beide door de architect Henri Lacoste. Voor de naoorlogse periode, waarin glas-in-betonramen een hogere vlucht nemen maar een minderheid blijven in vergelijking met de toepassing van glas-in-loodramen, ontbreekt tot op heden een gedetailleerde inventaris. In een eerste poging kwam Karen Van Dorpe in 2002 tot een veertigtal ensembles van uiteenlopend belang, maar daarin ontbreken bijvoorbeeld al het belangrijke glas-in-betonraam door René Guiette van de beschermde Sint-Lambertuskerk in Muizen, en het ensemble van de Parochiekerk Sint-Anna-ten-Drieën. Naar erfgoedwaarde vergelijkbare voorbeelden of ensembles van glas-in-betonramen zijn: het ensemble in de beschermde Onze-Lieve-Vrouw-ter Duinenkerk in Koksijde door Gabriel Loire, het raam in het Da Vinci-museum van de abdij van Tongerlo door Jean-Pierre Tuerlinckx, de ensembles in de Onze-Lieve-Vrouw-Boodschapkerk en de Stadsschouwburg in Antwerpen, en de Sint-Bernadettekerk in Mortsel door Herman Wauters, het raam van het klooster Zonnelied in Oostende en het ensemble in de Sint-Stephanus en Theodoruskerk in Vichte door Michel Martens.
Hanegraefstraat (Antwerpen)
Parochiekerk in modernistische stijl, vanaf 1963 ontworpen door de architect Jos Ritzen, en na afbraak van een oudere kerk opgetrokken in 1968-1970.
Hanegraefstraat (Antwerpen)
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Anna ten Drieën [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/126611 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.