Het Spaans Toreken is een woontoren die in de periode 1450-1550 werd gebouwd, wellicht door een plaatselijke heer. De woontoren staat op een afge-vlakte motte, eertijds omgracht en met een neerhof aan de westzijde. Deze aanleg wijst op een oorsprong van de site die nog verder opklimt dan de vijf-tiende eeuw, mogelijk tot de twaalfde eeuw. Het Spaans Toreken is als vermoedelijk overblijfsel van een heerlijke verblijfplaats nauw verbonden met de geschiedenis van het dorp Niel. Het Spaans Toreken bezit daarom een historische waarde. Tot de reeds beschermde motteheuvels in Vlaanderen behoren zowel verlaten mottes zonder bebouwing als waterkastelen waar de middeleeuwse motte door de latere bebouwing van de site niet meer volledig her-kenbaar is. Door de kleinschaligheid van de bebouwing, die na de bouw van de woontoren in de late middeleeuwen niet meer werd uitgebreid, is het verhoogde wooneiland van het Spaans Toreken nog steeds herkenbaar. De ensemblewerking van de site, waar een nog herkenbare motte samengaat met een laatmiddeleeuwse woontoren, versterkt de historische waarde van het Spaans Toreken.

Uit de naam blijkt de associatie die traditioneel in Niel wordt gemaakt tussen het Spaans Toreken en de godsdiensttroebelen op het einde van de zestiende eeuw. Uit historische bronnen blijkt dat de woontoren door de inwoners van Niel werd gebruikt als een versterkte schuilplaats tegen de geuzen in de streek. De historische waarde van het Spaans Toreken wordt daarom ook bepaald door zijn plaatselijke belang tijdens de Tachtigjarige oorlog, toen de Spanjaarden in de Rupeldorpen versterkingen oprichtten ter verdediging van Antwerpen. Van de Spaanse schansen en forten langs de Rupel is zeer weinig bewaard. Het Spaans Toreken is daarmee een zeldzame architecturale getuige van de Tachtigjarige oorlog in de Rupelstreek.

Het Spaans Toreken heeft een architecturale waarde. Het is een herkenbaar en representatief voorbeeld van een donjon of woontoren, een type gebouw dat in Vlaanderen gebruikelijk was van de elfde tot de eerste helft van de zestiende eeuw. Dergelijke woontorens werden gebouwd door de adel, niet alleen om in te wonen maar ook als uitdrukking van de adellijke status. Het weerbare karakter van de architectuur zette deze status in de verf.

De bewaring en de leesbaarheid van de reeds beschermde donjons in Vlaanderen is gevarieerd. Soms is de woontoren nog volledig in opstand bewaard en zichtbaar, terwijl in andere gevallen de donjon fragmentarisch overleeft tussen latere aanbouwsels. In nog andere gevallen is de donjon wel herkenbaar, maar dan in een historiserend gerestaureerde toestand. Het Spaans Toreken behoort tot de beperkte groep van de vrijstaande donjons, waarvan er momenteel 20 als monument zijn beschermd. In tegenstelling tot de donjons die nadien werden geïncorporeerd in latere uitbreidingen, is de architectuur van het Spaans Toreken door de afwezigheid van latere aanbouwen volledig leesbaar.

Ondanks enkele latere aanpassingen en de niet optimale bouwfysische toestand is de oorspronkelijke architectuur van het Spaans Toreken in grote mate bewaard. Dit omvat de kenmerkende bouwmaterialen (baksteen, kalksteen uit het Brusselse) en bouwelementen (de traptoren, de kloostervensters en de deuropening, het lijstwerk, de schietgaten en canonnières). Ook van de houten balklaag en dakkap zijn delen bewaard. Het Spaans Toreken is ook nooit historiserend gerestaureerd. Het Spaans Toreken bezit dus een hoge materiële authenticiteit die de architecturale waarde versterkt.

Het Spaans Toreken is een site met walgracht waarvan de oorsprong minstens opklimt tot de late middeleeuwen, misschien nog tot de twaalfde eeuw. Hierop wijzen de aarden verhevenheid, mogelijk het afgevlakte overblijfsel van een motte, en de vroegere walgracht, die cartografisch is geattesteerd en nog herkenbaar is in het microreliëf. De ondergrond van de site kan sporen, structuren en artefacten bevatten die gerelateerd zijn aan de geschiedenis van het Spaans Toreken. Uit onderzoek van sites met walgracht en mottes in Vlaanderen bleek meermaals de aanwezigheid van archeologische sporen in de bodem. Het Spaans Toreken bezit daarom een archeologische waarde.