Beschrijving
De bescherming als monument betreft de hoeve, bestaande uit de huisweide, de deels bewaarde omwalling, de erfoprit, het kapelletje aan de erftoegang, de erfaanleg met kasseien, bakstenen stoepen en pomp, het boerenhuis, de dwarsschuur, de stalling met geïncorporeerd wagenhuis en het bakhuis.
De loods ten westen van de erfoprit, het klein nutsgebouw onder golfplaten dak ten zuiden van het huis en de loods ten noorden van schuur maken geen deel uit van de bescherming.
Waarden
De hoeve, bestaande uit de huisweide, de deels bewaarde omwalling, de erfoprit, het kapelletje aan de erftoegang, de erfaanleg met kasseien, bakstenen stoepen en pomp, het boerenhuis, de dwarsschuur, de stalling met geïncorporeerd wagenhuis en het bakhuis (uitgezonderd de loods ten westen van de erfoprit, aanbouw onder lessenaarsdak achteraan aansluitend bij het wagenhuis, het klein nutsgebouw onder golfplaten dak ten zuiden van het huis en loods ten noorden van schuur), is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
historische waarde
historische en historische, in casu architectuurhistorische waarde:
Als zijnde een historische hoevesite die reeds aangeduid is op de Ferrariskaart (1770-1778) en teruggaat op het fonciershof van de heerlijkheid Guysen. De hoeve gaat terug op een site met omwald opperhof (met onder meer het boerenhuis) en een neerhof. De omwalling - deels bewaard ten oosten van het boerenhuis - geldt als een belangrijk statussymbool voor een fonciershof.
De achterin gelegen hoevesite bewaart de 19de-eeuwse U-vormige opstelling van de gebouwen rondom het erf: het imposante witgeschilderde boerenhuis met brede opkamer, de dwarsschuur, de stalling met geïncorporeerd drieledig wagenhuis, het bakhuis, de omwalling, de huisweide, de erfoprit met aan de toegang een kapel. Ook de deels begraasde erfaanleg is gaaf bewaard met kasseistroken en stoepen of paden van bakstenen op hun kant. Voor het huis is de bakstenen stoep sierlijk uitgewerkt in visgraatverband. Interessante erfelementen bij het huis zijn de vierkante gemetselde waterput (verweerde natuursteen als afdekking) en de oude waterpomp op bakstenen voet.
De naar het erf gerichte gevel van het minimaal eind 18de-eeuwse boerenhuis is opengewerkt en geritmeerd door beluikte muuropeningen. De getoogde deur is sierlijk uitgewerkt in een geriemde omlijsting van grijs gesmoorde klompjes en met een geometrisch uitgewerkt smeedijzeren bovenlicht. De brede opkamer is aan de basis (kelderverdieping) voorzien van een schuinoplopende versteviging, dit zowel bij de erfgevel als bij de achtergevel, de rechter zijgevel is uitgewerkt met een imposante schuine steunbeer. Een interessant gegeven voor de bouwgeschiedenis is de vertande bouwnaad tussen het lager huisgedeelte en de opkamer. De naar de omwalling gerichte achtergevel is - zoals traditioneel bij 18de-eeuwse boerenhuizen in het poldergebied - erg gesloten.
Het interieur van het boerenhuis is gaaf bewaard: onder meer geprofileerde balken met balkconsoles, bewaarde binnendeuren en de kelder met een witgekalkt tongewelf en een vloer in rode terracottategels met smalle voeg. Ook de oude kapconstructie van het huis is bewaard.
De stalling met geïncorporeerd drieledig wagenhuis en de schuur zijn opgetrokken in een verzorgde gele baksteenbouw. Het wagenhuis is geritmeerd door drie doorritten onder strek. Bij de stalling zijn de getoogde staldeuren, dichtgemetselde lage venstertjes en lichtgleuven bewaard, deze laatste wijzen mogelijk op een vroegere schuurfunctie. De linker zijgevel is uitgewerkt met duivengaten. De koeienstalling bewaart oude interieurelementen zoals moerbalken met balkconsoles, hardstenen 'slieten' en een eind 18de-eeuws of vroeg 19de-eeuws getelmerkt gebinte.
Bij het bakhuis resulteerden de verschillende bouwfases in de tweede helft van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw in een vrij lang gebouw met bijkomende functie van zomerkeuken. Gaaf bewaarde interieurelementen zijn hier onder meer de troggewelven, de brede schouw en de cementtegelvloer.
De erfoprit met kapel is een typisch gegeven voor de achterin gelegen hoeve. De huisweide getuigt van het permanent historisch graslandgebruik dat typisch is rond een · hoeve met veeteeltcomponent
sociaal-culturele waarde
De hoevesite is erg beeldbepalend in het landelijk gebied rondom het kleine dorpje Zande. Hierin spelen onder meer de kapel aan de erftoegang, de omvang van de gaaf bewaarde oude nutsgebouwen en het witgeschilderde boerenhuis een rol. Bovendien is het geheel nog omgeven door een ruime huisweide. De bewaarde 19de-eeuwse U-vormige opstelling van de gebouwen rondom het erf zorgt voor een grote leesbaarheid van de diverse hoevefuncties. Het boerenhuis is representatief voor de polderhoeves: kenmerkend zijn onder meer de opkamer van twee traveeën en de witgeschilderde baksteenbouw boven gepekte plint.
volkskundige waarde
De hoeve wordt bij de erfoprit gemarkeerd door een kapel van 1876. De kleine roodbakstenen kapel is erg sober opgevat: het rondboogportaal geeft toegang tot de bidruimte met bidbankjes, het altaar is afgeschermd met ijzeren hekwerk. Het puntgeveltje heeft een opvallende kruisbekroning met een ijzeren Lotharings kruis, een typische kruisvorm die men ook terugvindt bij de kerk en het kerkhof van Zande.