De parochiekerk Sint-Catharina te Kortrijk-Dutsel, is beschermd als monument.

De Sint-Catharinakerk is gelegen op een kleine heuvel in het centrum van het dorp. Het kerkgebouw van het basilicale type met een romaanse westertoren is gevat tussen classicistische zijbeuken, een driebeukig schip van drie traveeën afgedekt met een hoog zadeldak, een vooruitspringende dwarsbeuk en koor met vlakke sluiting geflankeerd door sacristieën.

Historiek

Tijdens de middeleeuwen werd te Kortrijk-Dutsel een parochiekerk in romaanse stijl gebouwd. De precieze bouwperiode is niet gekend, maar is volgens sommige auteurs omstreeks het jaar 1000 of in de 11de of 12de eeuw te situeren zijn.

Tijdens een tweede bouwperiode (vermoedelijk in de eerste helft van de 16de eeuw) werden het transept en het koor van de kerk verbouwd in een sobere gotische stijl. Achtereenvolgens werden de noordelijke dwarsbeuk, het koor en de zuidelijke dwarsbeuk vergroot. In de loop van de 14de eeuw werd de toren verhoogd met vijf lagen gezaagde en bekapte ijzerzandsteen waarop vervolgens de hoge torenspits werd opgericht.

In de 17de eeuw en het begin van de 18de eeuw werd de kerk beschadigd door plunderingen en vernielingen en telkens hersteld. Een eerste duidelijke iconografische afbeelding is te vinden op de voorpagina van het ledenregister van de in 1705 gestichte Broederschap van Sint-Marcoen, Sint-Catharina en Sint-Hatabrandus. De kerk is er voorgesteld als een westtoren met galmgaten en een rondboogvormige deuropening, daarlangs de zijbeuken en op de achtergrond het ver uitstekende transept, een situatie die sterk overeenkomt met de huidige toestand.

Tijdens de verdere 18de eeuw werd zowel het interieur als exterieur van de kerk vernieuwd. De zijbeuken werden verbreed en heropgebouwd in baksteen, terwijl het interieur en voornamelijk de plafonds en gewelven werden aangepast in classicistische stijl. De toegangsdeur in het westportaal van de toren draagt op de makelaar het jaartal 1756. Op de binnenzijde van de deur van het tochtportaal staat het jaartal 1769 vermeld. Daarnaast is het stucwerkplafond op de scheiding tussen middenbeuk en koor 1773 gedateerd, verwijzend naar de vernieuwing van de zoldering. Vermoedelijk werden op dat moment ook de rondboogvormige vensteropeningen in de middenbeuk, uit de romaanse periode, gedicht en bepleisterd.

Uit kerkrekeningen blijkt dat in 1821 een nieuwe sacristie ten zuiden van het koor gebouwd werd. In 1846 bevonden de kerk en de pastorie zich blijkbaar in slechte staat en werden aan de provincie middelen gevraagd om noodzakelijke herstellingen uit te voeren. Van de bewaarde kostenraming voor de kerk werden geen uitgaven in de rekeningen terug gevonden zodat vermoedelijk voorrang gegeven werd aan de herstelling van de pastorie. Pas na 1882 werden regelmatig herstellingen aan het kerkgebouw uitgevoerd.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de kerk getroffen door drie projectielen die het dak van de middenbeuk, de westtoren en de zoldering van de zuidelijke dwarsbeuk beschadigden, zodat grote herstellingen aan daken en zolderingen, inclusief het pleisterwerk, werden uitgevoerd. In de jaren 1930 werd bovendien het pleisterwerk van de pijlers in de middenbeuk en langs de wanden afgekapt en vervangen door cementbepleistering waarin voegen getekend werden als een natuursteenimitatie.

In de jaren 1980 en 1990 werden de daken van de gehele kerk gerestaureerd met natuurleien en werden de bovenste lagen ijzerzandsteen van de toren vervangen.

Beschrijving

Driebeukige kerk van het basilicale type met nog resterende romaanse westtoren en verbouwde middenbeuk.

Kleine romaanse toren opgetrokken uit ijzerzandsteen in breuksteenverband (11de eeuw) van vier lage verdiepingen afgedekt met vlakke zolderingen. Elke gevel is bovenaan voorzien van twee eenvoudige rondboogvormige galmgaten (aan de oostzijde dichtgemetseld en deel verscholen achter het zadeldak boven de middenbeuk). In de voorgevel van de westtoren bevinden zich bovendien nog een halfcirkelvormige vensteropening en een rechthoekig schietgat (in andere gevels dichtgemetseld) boven het classicistische ingangsportaal, gedateerd op de makelaar “A.O. 1756”, met boven de deur een nis waarin een buste van de Heilige Catharina werd geplaatst. Het bovenste gedeelte van de toren werd tijdens de 14de eeuw verhoogd met vijf lagen gezaagde en bekapte ijzerzandsteen (vier lagen gelijk met het muurvlak en een afgeronde, licht vooruitspringende kroonlijst). Op de zuidwestelijke hoek, net onder de kroonlijst, bevindt zich een – moeilijk leesbaar – opschrift in één van de stenen, vermoedelijk “TOREMANS”.

De westtoren wordt geflankeerd door twee zijbeuken in 1769 in classicistische stijl (jaartal boven de deur van toren naar beuk) heropgebouwd en verbreed in baksteen op een ijzerzandstenen plint en onder één groot geknikt zadeldak met de middenbeuk. Deze zijbeuken bevatten aan weerszijden van de toren een steekboogvormige vensteropening met vlakke omlijsting met negblokken in kalkzandsteen en drie korfboogvormige vensteropeningen met vlakke omlijsting en sluitsteen in de noord- en zuidgevels. De gevels worden bekroond door een kleine, bepleisterde kroonlijst.

In oorsprong romaanse middenbeuk op vierkante pijlers zonder imposten met tijdens de tweede helft van de 18de eeuw vernieuwd interieur, dichtgemetselde bovenlichten onder de bepleistering en stucwerkplafonds (1773). Alleen een stuk van de puntgevel aan de oostzijde is zichtbaar met baksteen met vlechtingen, herbouwd in de 17de eeuw(?).

Gotisch transept en koor uit gezaagde blokken ijzerzandsteen in groot verband (eerste helft 16de eeuw) met eenvoudige lancetvensters. Opmerkelijk is de lengte van het transept dat vermoedelijk circa 1600 verbouwd werd (zie puntgevel) en tijdens de 18de eeuw in het zuiderkoor. De tuitgevels van het transept werden hersteld in baksteen met vlechtingen en plaatselijk werd kalkzandsteen (Gobertange) gebruikt aan de zuidzijde. De rondboogvormige vensteropening aan de oostzijde van de noordelijke dwarsbeuk is met baksteen dichtgemetseld in de eerste helft van de 17de eeuw, toen een nieuw zijaltaar toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw tegen de binnenwand geplaatst werd.

Het koor, met een vlakke sluiting, is eveneens opgebouwd uit ijzerzandsteen. De tuitgevel werd aangepast met bakstenen vlechtingen en kalkzandsteen. Een grote spitsboogvormige vensteropening in de oostgevel werd met baksteen dichtgemetseld toen het huidige barokke hoofdaltaar in het begin van de 18de eeuw geplaatst werd. Twee spitsboogvormige vensteropeningen aan de zuidzijde van het koor werden tijdens de tweede helft van de 18de eeuw met blokken ijzerzandsteen dichtgemetseld en vervangen door een korfboogvormige vensteropening.

Het koor wordt aan beide zijden geflankeerd door sacristieën. Alleen de middeleeuwse, noordelijke sacristie onder een lessenaarsdak was oorspronkelijk met het koor verbonden, terwijl de zuidelijke sacristie in 1821 werd toegevoegd en in de tweede helft van de 20ste eeuw nog vergroot werd.

Meubilair

In de hoofdbeuk twee schilderijen (circa 1700), in het koor houten gotische beelden en gepolychromeerde barokbeelden (15de-17de eeuw) en fraaie gotische Madonna op het altaar (circa 1500). Er zijn herschilderde barokke zijaltaren (deze van de noordelijke zijbeuk boven de nis gedateerd 1634 en voorzien van renaissance rolwerkversiering) met doeken uit dezelfde tijd, een barok hoofdaltaar (18de eeuw) en het koorgestoelte verfraaid met trofeeën en tien beschilderde medaillons in zogenaamd Vlaamse renaissancestijl (eerste helft 17de eeuw).

Bibliografie