Het Achtste Gebod maakt deel uit van het architecturaal ensemble De Tien Geboden dat in het midden van de 16de eeuw werd gebouwd in opdracht van abten van de Sint-Geertruiabdij.

Historiek

Woonhuis Het Achtste Gebod is gesitueerd halverwege de Mechelsestraat, een historisch belangrijke invalsas, in het gedeelte dat leidt van de Vismarkt naar de voet van de Keizersberg en om die reden eertijds 'Borchstrate' werd genoemd.

Onder de benaming 'Het Achtste Gebod' vormt dit pand sinds de 16de eeuw een onderdeel van de reeks 'de Tien Geboden' (huidige nummers 110 tot 128). Het was begrepen in de twintig panden die, tussen Dijle en Halfmaartstraat, in de huizen- en inwonersregistratie van 1597-1598 en de wijkboeken van 1675 en 1719 vermeld staan onder de gemeenschappelijke naam 'de Huysingen van Sinte Geertruyden'. Deze woningen waren eigendom van de achterin gelegen Sint-Geertruiabdij, waarvan zij van bij hun oprichting als het ware aan de Mechelsestraat als visuele afscherming fungeerden.

Onder de vooraanstaande abten die deze instelling bestuurden, was het Pieter Was (1474-1553) die in 1548 een eerste homogene reeks van vijf particuliere woningen liet optrekken (huidige nummers 110 tot 118). Vrijwel onmiddellijk liet abt Philippe de Hosden, tijdens zijn mandaat van 1553 tot 1569, een tweede ensemble van vijf woningen oprichten (huidige nummers 120 tot 128). Van dan af zou deze huizenrij bekend staan onder de globale benaming 'de Tien Geboden', ingezet door het hoekpand Mechelsestraat/Halfmaartstraat (nummer 128) als Eerste Gebod en besloten door het nummer 110 als Tiende Gebod.

Zoals blijkt uit de archivalia, waren de Tien Geboden door de abdij opgetrokken als een soort van kapitaalbelegging, namelijk als huurwoningen voor particulieren die voor het merendeel bedrijvig waren als ambachtslui of neringdoeners.

In 1794 moest de Sint-Geertruiabdij een aantal van haar bezittingen openbaar verkopen als gevolg van haar precaire financiële toestand, waaronder de volledige huizenrij nummers 90 tot 128, die van dan af particulier eigendom werden.

Beschrijving

De Tien Geboden werden opgevat als een architecturaal ensemble samengesteld uit twee reeksen van telkens vijf nagenoeg identieke, vrij smalle en in de hoogte uitgewerkte privé-woningen: het Eerste tot het Vijfde Gebod met renaissance-vormgeving, het Zesde tot Tiende Gebod in laatgotische stijl. Voor het geheel werd een sober typeplan aangehouden met voor- en achterkamer op drie niveaus, de bovenverdiepingen bereikbaar via een houten spiltrap. De woning is ingeplant op een vrij diep perceel als een smal rechthoekig volume, met achterin gelegen opeenvolgend een kleine binnenplaats of hofken en een achterhuis dat grenst aan de Sint-Geertruigang.

Het Tiende tot Zesde Gebod (nummers 110 tot 118) werden geconcipieerd als een aaneenschakeling van laatgotische, als breedhuizen opgevatte panden onder één doorlopend zadeldak, gevat tussen zijtrapgevels. De verankerde, volledig met kalkzandsteen (Gobertange) bezette voorgevels hebben als karakteristieken een afgeschuinde sokkel en door druiplijsten benadrukte registers met in twee traveeën gekoppelde kruisvensters in skeletstructuur, overspannen door enkelvoudige ontlastingsbogen en op de bovenste bouwlaag doorgaans door een wigvormig ontlastingssysteem. Verder wordt de gevel gekenmerkt door de brede blinde muurpartij rechts boven de rechthoekige deur onder een tweelicht en als gevelbeëindiging een geprofileerde kroonlijst en een markant dakvenster met flankerende aanzetten, een steekboogvenster onder (volgens oude foto's) laadbalk en decoratieve getrapte afwerking met druiplijsten en overhoekse toppilastertjes. De achtergevels vertonen een kenmerkende, door speklagen sterk horizontaal geritmeerde bak- en zandsteenbouw. De ordonnantie met kruis- en kloostervensters en een deur komt overeen met de voorgevel.

De voorgevel van het Achtste Gebod werd volledig gewijzigd aan het einde van de 19de of begin van de 20ste eeuw. De ordonnantie van de gevel werd aangepast tot lijstgevel met een centrale venstertravee in de bovenbouw en totaal opengewerkte begane grond.

Bibliografie

Het Achtste Gebod maakt deel uit van het architecturaal ensemble De Tien Geboden te Leuven en is beschermd als monument.