Het Sint-Elizabethgasthuis (ook gekend onder de benamingen Onze-Lieve-Vrouwhospitaal, Sint-Pietersgasthuis en augustinessenklooster) is gelegen aan de Brusselsestraat, net binnen de eerste stadsmuur en langs een van de Dijlearmen die het Leuvense stadscentrum doorkruist. Tot het complex behoort een muurfragment uit de 13de eeuw met de 'romaanse poort' die aanvankelijk toegang verschafte tot de grote ziekenzaal van het hospitaal.

Historiek

Het gasthuis werd gesticht omstreeks 1090-1095, vermoedelijk op een terrein nabij de latere Sint-Jacobskerk. In 1222 verhuisde de instelling naar haar huidige locatie op het 's Hertogeneiland, het hertogelijk domein binnen de eerste stadswal, waar in 1228 ook het dominicanenklooster werd gesticht. Wellicht waren in 1222 de nieuwe hospitaalgebouwen grotendeels voltooid; tevens had de bisschop van Luik toestemming gegeven tot het bouwen van een hospitaalkapel die een eerste maal in 1261 wordt vermeld. Het hospitaal werd aanvankelijk bediend door broeders en zusters, vanaf de tweede helft van de 13de eeuw enkel door zusters, zonder een vaste kloosterregel. Van de 13de-eeuwse gebouwen is enkel de zogenaamde romaanse poort overgebleven, van de kapel werden de muurresten teruggevonden onder de huidige vroeg 16de-eeuwse kapel.

De delen van het kloosterpand ten westen van de Dijle werden afgebroken in 1830-1840 om plaats maken voor het nieuwe neoclassicistische hospitaal door architect Alexander Van Arenbergh. Oost- en zuidvleugel van dat ziekenhuis moesten circa 1960 op hun beurt plaats ruimen voor het nieuwe Sint-Pietersziekenhuis. De grote ziekenzaal of 'Beyaert' van het oude hospitaal, waarvan de romaanse poort het toegangsportaal was, werd pas na 1856 afgebroken.

Beschrijving

Het oudste deel van het Sint-Elizabethgasthuis is een muurfragment in zandige kalksteen aan de Brusselsestraat. Het bevat de zogenaamde romaanse poort, een vroeggotisch portaal uit de eerste helft van de 13de eeuw dat toegang gaf tot de grote ziekenzaal van het hospitaal, de Beyaert, afgebroken na 1856. De romaanse poort geeft nu toegang tot een 18de-eeuwse aanbouw tussen de kapel en de oostvleugel van het kloosterpand. De gelijkvloerse verdieping werd heringericht als ontvangstruimte van het cultureel centrum.

De dagkanten van het portaal zijn versierd met gekoppelde halfzuilen met een diamantfries en twee driekwart zuilen (oorspronkelijk in Doornikse kalksteen, heden in een andersoortige hardsteen). De binnenste archivolt is op de hoeken versierd met rondstaven. De zuilen worden bekroond door knoppenkapitelen en steunen op geprofileerde basissen met hoekbladeren. De rondstaaf tussen de zuilen loopt onderaan uit op een mensenhoofd, de consoles boven de binnenste muurpijlers zijn versierd met antropomorfe figuren. Boven de geprofileerde dekplaten zetten de archivolten van het boogveld aan, met dezelfde profileringen als in de dagkanten, behalve de buitenste archivolt die met bladwerk is versierd. De aanzetten van de diamantlijst rond het boogveld van het portaal steunen op met mensenhoofden versierde consoles. Rechts van het portaal is anderhalve boog en een console van een blind rondboogfries bewaard, links boven het portaal bevindt zich een gedicht tweelicht met middenstijl, mogelijk een latere ingreep. Het portaal is verwant met het vroeg 13de-eeuwse portaal in de westtoren van de Leuvense Sint-Jacobskerk, zoals in de uitwerking van de kapitelen en de archivolten.

Bibliografie

Waarden

Het 13de-eeuws muurfragment in het Sint-Elisabethgasthuis, gekend als de 'romaanse poort', is beschermd als monument.