Beschrijving
De ruïne van de burcht van Kolmont, de burchtheuvel, de grachten en wallen onderaan de burchtheuvel en de bouwmaterialen afkomstig van de burcht zijn beschermd als monument.
De burchtruïne en de aanpalende boomgaard ten noordwesten zijn tegelijk beschermd als archeologische site. Kolmontbos is beschermd als cultuurhistorisch landschap.
Waarden
Het monument de ruïne van de burcht van Kolmont in Tongeren is van algemeen belang wegens de volgende erfgoedwaarden:
ruimtelijk-structurerende waarde
De burchtruïne is een bepalend structurerend element voor de omgeving. Het geheel van grachten, wallen, burchtheuvel en bouwkundige resten is een sinds eeuwen beeldbepalend landschapselement. Het silhouet van de steile burchtheuvel met daarop de resten van de donjon en andere overblijfselen van de burcht is een opvallend visuele baken in de vallei van de Fonteinbeek.
wetenschappelijke waarde
De bovengrondse ruïne bezit een groot potentieel voor kenniswinst over de geschiedenis, de architectuur en de bouwwijze van de burcht in het bijzonder en over militaire architectuur in de middeleeuwen in het algemeen. Onder andere is er de vraag naar de occupatie en versterking van de site voor de komst van de graven van Loon. Daarnaast bevatten de ruïnes van de burcht diverse historische bouwstenen, waaronder soorten die vrij zeldzaam zijn. Dit geologisch archief in gebouwde vorm van de burcht is nog niet ten gronde gedocumenteerd.
architecturale waarde
De grote, meerledige aanleg en het indrukwekkende geheel van de bouwkundige overblijfselen maken van de ruïne van de burcht van Kolmont een uniek architecturaal schouwspel. Door de omvang, het ontwerp en de uitvoering overstijgt de burcht niet alleen de regionale, maar ook de Vlaamse context. De tienhoekige donjon is een voor Vlaanderen uniek ontwerp. Architecturaal verwante donjons zijn te vinden in het zuidwesten van Duitsland, wat aantoont dat de burcht van Kolmont moet worden begrepen en gewaardeerd vanuit een Europees perspectief. De ruïne van de burcht is een voor Vlaanderen bijzonder voorbeeld van militaire architectuur uit de middeleeuwen, grotendeels uit de jaren 1170 maar ook met enkele latere toevoegingen uit de 13de tot 15de eeuw. Naast de donjon zijn er resten van andere gebouwen (waaronder de zogenaamde love, de toren in de omheiningsmuur van het neerhof). Deze gebouwen en de donjon bevatten nog tal van elementen die wijzen op de militaire en residentiële functie van de burcht, zoals schiet- en lichtspleten, binnentrappen, latrines, schouwen, deur- en vensteropeningen. Naast zijn omvang en architectuur is de burcht van Kolmont ook bijzonder door het materiaalgebruik. Samen met de donjon van Brustem geldt de burcht van Kolmont als het vroegst gedateerde gebruik van Maastrichtersteen in Limburg. Het vroege gebruik van deze steen wijst nogmaals op het uitzonderlijke karakter van de burchtruïne.
historische waarde
De ruïne van de burcht van Kolmont is een indrukwekkende getuige van het middeleeuwse graafschap Loon. De imposante resten van de omvangrijke burcht uit de jaren 1170 laten nog steeds de politieke ambities en territoriale pretenties van de graven van Loon zien, meer bepaald de machtsstrijd met het prinsbisdom Luik in dit vroegere grensgebied. Door zijn strategische ligging en als deel van een defensieve gordel van militaire versterkingen, speelde de burcht een belangrijke rol in de geschiedenis van het graafschap. Geschreven en cartografische bronnen tonen aan dat de ruïne eeuwenlang een plaats van historische betekenis bleef, lang nadat de militaire en representatieve rol van de burcht was uitgespeeld. De historische en oudheidkundige studies die al sinds de 19de eeuw aan de burcht zijn gewijd, wijzen op de lange waardering van de site als een historische bezienswaardigheid.