Het Panamarenkohuis, gelegen in de Antwerpse wijk Seefhoek heeft een grote historische waarde als voormalige woon- en werkplek van één van de meest vooraanstaande Belgische kunstenaars van de tweede helft van de 20ste eeuw.

Henri Van Herwegen (1940-2019), in het begin van zijn kunstcarrière eerst gekend als Panamarenko Multimiljonair later ingekort tot Panamarenko, is gerenommeerd in binnenen buitenland met werken in de belangrijkste musea wereldwijd.

Hij verwierf in 1970 het eind-19de-eeuwse woonwinkelhuis en verbleef er met zijn moeder Hortensia Sillis (1906-2002) tot 2002. Panamarenko bestendigde de eerste jaren na zijn aankoop in 1970 de oorspronkelijke woon-winkelfunctie en het bijhorend traditioneel neoclassicistisch voorkomen mede door de overbrenging van zijn moeders schoenenzaak ‘Goliat’. Naarmate Panamarenko zich vestigde als kunstenaar en zijn naambekendheid in binnen- en buitenland toenam, transformeerde hij zijn woonwinkelhuis meer en meer in de kunstenaarswoning die ze vandaag is en werd hét Panamarenkohuis of dé Biekorfstraat 2 een begrip. Het unieke huis was de cocon waar Panamarenko’s ontwerpen, creaties en kunst ontstonden en in zijn atelier vorm kregen, en het huis draagt daar vandaag in- en uitwendig nog steeds de sporen van.

Het Panamarenkohuis is een uniek en zeer herkenbaar voorbeeld van een kunstenaarswoning uit de 20ste eeuw, met een zeer hoge ensemblewaarde.

Het neoclassicistisch pand werd door de kunstenaar vanaf de jaren 1980 door grote en kleine aanpassingen en verbouwingen steeds verder getransformeerd tot zijn ideale woon- en werkplaats.

Ingrijpende en sterk visueel bepalende ingrepen, zoals de puntvormige glazen ‘broeikas’ met ijzeren trap, de gevelbrede glazen loggia in goudkleur en de verbouwing van de begane grond tot atelier bepalen de architecturale kleur van het pand. Panamarenko voerde ze uit in nauwe samenwerking met vriend en huisarchitect Luc Deleu van T.O.P. Office, waarbij het eigenlijke resultaat meestal tot stand kwam tijdens de uitvoering die gaandeweg gewijzigd en bijgeschaafd werd.

De ‘kleinere’ interieurverbeteringen zoals de doorbreking van de achtergevel, de gangafwerking in piepschuim, het zelfgemaakte en met bladgoud bewerkte behang met Oosters motief, het plaatsbesparende net onder het plafond opgehangen boekenrek, de zoldertrapdeur, het verluchtingssysteem, ... waren creatieve maar vooral unieke aanpassingen van de kunstenaar zelf.

Al deze verbouwingen waren in eerste instantie ten dienste van zijn werk en kunst en werden slechts in beperkte mate uitgevoerd ter verbetering van het wooncomfort ook al nam Panamarenko’s naambekendheid met de jaren gestaag toe. Daarnaast zijn ze ontegensprekelijk beeldbepalend te noemen en hadden ze een grote impact op het voorkomen, de circulatie en inrichting van de ‘Biekorfstraat 2’. Zij vormden het woonwinkelhuis om tot dé kunstenaarswoning en veruitwendigden de eigenzinnigheid, het technische talent en de poëtische ziel van Panamarenko.

Het Panamarenkohuis geeft een bevoorrechte inkijk in de leef-, denk- en werkwereld van de inmiddels overleden kunstenaar, waar het gros van zijn kunstproductie bedacht werd of tot stand kwam. Het denkcentrum situeerde zich op de bel-etage. In dit private leefgedeelte aan het zogenaamde ‘Werkstation’ ontstonden de eerste ideeën en probeersels voor een oplossing voor een probleem of nieuw kunstwerk. In het atelier op de begane grond kregen deze concepten hun vorm en werden ze fysiek uitgewerkt.

Na het vertrek van Panamarenko in 2002 en de schenking aan de Vlaamse overheid verkreeg de kunstenaarswoning na de restauratie van zowel het in- als exterieur in de periode 2009-2013 een extra museale betekenis. De zorgvuldige restauratie onder leiding van architect Luc Deleu van T.O.P. Office en het M HKA, in de geest van de kunstenaar, bestendigt de bijzondere architecturale waarde van het Panamarenkohuis, en voegt er een nieuwe betekenis aan toe. Het in 2011 eveneens onder leiding van Deleu toegevoegde boven het dak uitstijgende helikopterplatform versterkt deze architecturale beeldwaarde nog.

Dankzij de integraal opgestelde atelierinhoud en inboedel (als museale collectie) wordt Panamarenko’s universum aanschouwelijk.

Het Panamarenkohuis is één en ondeelbaar met de kunstenaar en zijn oeuvre. Het gebouw in zijn totaliteit, met het in 2011 toegevoegde helikopterplatform als ultieme bekroning, is van kunstenaarswoning getransformeerd tot een artistiek werk, en is – zoals de kunstenaar het wilde - een monument voor de Seefhoek.

Panamarenko wordt veelal gesitueerd binnen de avant-gardische stroming, maar ook omschreven als uitvinder, wiskundige, poëet en visionair. Net zoals het volgens kunstkenners echter onmogelijk is Panamarenko als kunstenaar in een bepaalde stijl of stroming te plaatsen vanwege zijn uniek en vernieuwend oeuvre, is het Panamarenkohuis enig in zijn soort. Zowel de inwendige als de uitwendige verbouwingen en aanpassingen, gerelateerd aan zijn woon- en werkgewoontes, getuigen van zowel technisch vernuft als van kunstzinnigheid, humor en verbeelding. Het Panamarenkohuis veruitwendigt Panamarenko’s mantra “Ik ben geen wetenschapper, noch iemand die kunstvoorwerpen maakt. Het belangrijkste voor mij is dat er af en toe een soort poëzie schuilt in wat ik maak.”

Panamarenko’s kunst was circulair avant-la-lettre. Elk gebruiksvoorwerp, mechanisme, of onderdeel kon gebruikt worden voor een nieuw experiment, technisch probleem of toekomstig kunstwerk. Datzelfde oog voor een maakbare functionaliteit paste de kunstenaar toe in zijn woning. Een roestvrije leuning van Documenta IX kreeg een nieuw leven in zijn atelier, een zolderdeur vervaardigd uit een restant van de ‘The Aeromodeller’ zijn hier sprekende voorbeelden van.

Het Panamarenkohuis getuigt ook van Panamarenko’s zin voor humor, verbeelding, diffuus spel tussen binnen en buiten, af en onaf. Door de plaatsing van de loggia als serre en de ‘broeikas’ in de jaren 1980, waarbij de koer omgetoverd werd tot een groene oase, werd steevast ‘buitenruimte’ en licht binnengetrokken. Muren werden geopend of verlaagd, patina’s en wandafwerkingen werden met koffiemengsels of bladgoud gewijzigd.

De restauratie van 2009-2013, na het vertrek van Panamarenko, onder leiding van kunstenaar-architect Luc Deleu en T.O.P. Office slaagde er in de artistieke waarde van de kunstenaarswoning minutieus te behouden, te versterken en er een extra laag aan toe te voegen.

Het helikopterplatform geplaatst in 2011 naar ontwerp van Luc Deleu en in samenwerking met Panamarenko, sluit aan bij Panamarenko’ s kunst, idealisme en wil om de beperkende zwaartekracht en het onvermogen om te vliegen of zich vrij in de ruimte te bewegen te doorbreken. Samen met de ‘Panamarenko’-handtekening in sierlijke neonletters tegen de voorgevel, bezegelt deze constructie op gepaste wijze het oeuvre, de carrière en het Panamarenkohuis als totaalkunstwerk. De restauratie met het helikopterplatform als sluitstuk, bekroont de jarenlange samenwerking tussen Deleu en Panamarenko die ontegensprekelijk een belangrijk aandeel heeft in het voorkomen van de kunstenaarswoning en de facto het uitzicht mee bepaald heeft.