De molenaarswoning, dienstgebouw, stal, dwarsschuur en erf behorende tot het complex van de Oude Theunissenmolen te As, zijn beschermd als monument.

De molenaarswoning, dienstgebouw, stal en dwarsschuur behoren tot het complex van de Theunissenmolen of Oude Molen, een watermolen aan de Nieuwe Beek of Bosbeek. De molen werd reeds vermeld in 1551; de huidige bakstenen gebouwen dateren uit de late 19de en vroege 20ste eeuw. De bescherming vormt een uitbreiding van de bescherming uit 1993 van het molengebouw met inrichting, tot de volledige bebouwing en onmiddellijke omgeving.

Historiek

De molen wordt al vermeld in 1551 en kreeg de benaming 'Oude Molen' na de ingebruikname van de gemeentelijke 'Nieuwe Molen' in 1717. Een Hout Molen wordt weergegeven op de Ferrariskaart van Op Oeteren (1771-1777) als een L-vormig volume met een vleugel parallel met de beek en een aansluitende vleugel dwars erop. Op het plan van Opoeteren van het Dépôt de la Guerre, opgetekend in 1873, verschijnt het gebouw in een enigszins gelijkaardige toestand, maar uitgebreid met kleine bijgebouwen. Het huidige geheel vertoont laat-19de- tot vroeg-20ste-eeuwse kenmerken, en de paramenten dragen de sporen van verschillende verbouwingsfasen. In 1966 vond een grote verbouwing plaats.

Het molenhuis is reeds beschermd als monument, de ruime omgeving als dorpsgezicht, bij Ministerieel Besluit van 18 november 1993. De molengebouwen en het binnenwerk werden in 2006-2008 gerestaureerd onder leiding van architect Paula Paulussen uit As.

Beschrijving

Het complex van de Theunissenmolen bestaat uit bakstenen gebouwen onder zadeldaken met mechanische pannen. Op het molenhuis op de Nieuwe Beek sluit het woonhuis aan, haaks op de beek. Het geheel vormt een L-vormige compositie. Het woonhuis is aan de rechterzijde uitgebreid met een dwarse, lage, smalle vleugel; rechts in het verlengde van het woonhuis werd een lager dienstvolume opgetrokken. Twee losstaande bijgebouwen, respectievelijk een voormalige stal en dubbele dwarsschuur, boorden het complex af aan de invalsweg vanaf het dorp en de uitvalsweg naar de beek.

Molenaarswoning

Het woonhuis telt vier traveeën en twee bouwlagen; de gelijkvloerse verdieping omvat een rechthoekige toegangsdeur (tweede travee van links) in een vlakke kalkstenen omlijsting met druiplijst en neuten. Op het gelijkvloers niveau zijn de vensters rechthoekig, met kalkstenen onder- en bovendorpels. De vensters van de eerste verdieping, alsook een dakvenster (onder een zadeldak) boven de deurtravee zijn getoogd met kalkstenen onderdorpels. Het schrijnwerk is uniform: schuiframen op het gelijkvloers, vleugelramen op de verdieping en bij het dakvenster. Alle zijn voorzien van bovenlichten met een roedenverdeling. De bovenste balklaag is extern verankerd behalve tussen de derde en vierde travee van links.

De achtergevel, bestaat uit een vooruitstrevend gedeelte links (over de breedte van de zichtbare erfgevel vooraan) en een terugwijkend gedeelte rechts. Het linkergedeelte heeft twee getoogde deuropeningen op het gelijkvloers en twee getoogde vensters op de verdieping: een breed exemplaar links, een smal exemplaar rechts. Het rechtergedeelte heeft een onregelmatige structuur, met drie bouwlagen met een bouwnaad tussen de eerste en de tweede laag en per laag telkens één onregelmatig gepositioneerd venster. De eerste bouwlaag omvat ook nog een gedicht venster rechts. Enkel in de twee onderste bouwlagen zijn de vensters getoogd zoals vooraan. Het schrijnwerk van de achtergevel is gelijkaardig met de voorgevel: vleugelramen en bovenlichten met roedeverdeling. De vrije hoek met de linkse zijgevel vertoont in cement gesuggereerde hoekblokken tot halverwege de huidige hoogte.

De vrije linkse zijgevel, uitkijkend over de beek, is gecementeerd en omvat een kelderraampje, twee bouwlagen met drie ramen, en een bijkomend raam op zolderniveau. De gevel vertoont een bouwnaad die een lager gepositioneerde dakconstructie aantoont (mogelijks afgewolfd), aansluitend bij de bouwhoogte gemarkeerd door de hoekblokken. Het schrijnwerk varieert, slechts twee ramen zijn afgewerkt als de getoogde vensters vooraan.

Intern vertoont het huis een dubbelhuisstructuur met centrale (trap)hal met ruimten links en rechts. De 18de-eeuwse kern is nog duidelijk waarneembaar (indeling, plafonds met troggewelven, ankers).

Dienstgebouw

Het bij het woonhuis aansluitende dienstgebouw is een baksteenconstructie met twee korfboogpoorten, alternerend met lage rondboogvensters onder de dakrand. Het lage zadeldak vervangt een hoger exemplaar waarvan de contouren zich nog aftekenen tegen de aansluitende zijgevel van het woonhuis.

Stal

De voormalige stal vertoont nog weinig van zijn oorspronkelijke functionaliteit. Het is een eenvoudige constructie, met aan erfzijde twee monumentale houten poorten tot onder de dakrand. Het linkergedeelte van het gebouw omvat twee hoge vleugelramen. Muurankers zijn halverwege de huidige bouwhoogte gepositioneerd.

Dwarsschuur

De voormalige dwarsschuur vertoont vaag de stijl van het woonhuis, met ongeveer centraal een getoogde deur met bekronend zolderluik, waarboven een blind dakvenster; links prijken drie lage getoogde raampjes met tralies, rechts een poort, een tweede deur en opnieuw een laag raampje. Links tegen het gebouw leunt een lage uitbreiding in snelbouwsteen aan.

Bibliografie