Geografisch bevindt het landschap zich op het talud tussen Laag-en Midden-België. De steilrand valt hier samen met de grens tussen Droog- en Vochtig-Haspengouw en met de overgang van de zand- naar de leemstreek. Deze natuurlijke steilrand is een belangrijke landschapsvormde factor. Dergelijke overgangsgebieden worden gekenmerkt door een eigen dynamiek en zijn bijgevolg in ecologisch en geografisch opzicht uitermate belangrijk.
De aanwezigheid van een kalkrijke bodem en van verschillende bodemseries, vallei- en depressiegronden, plateaugronden, vochtgradiënten, ... op een beperkte oppervlakte ligt aan de basis van de grote plantendiversiteit.
Het voorkomen van zeldzaam wordende vegetaties als dottergraslanden en gemeenschappen van grote zeggesoorten in de vallei van de Kleine Herk, droge kalkgraslandvegetaties op taluds en in de bovenloop van de Vilsterbeek.
De aanwezigheid in het landschap van zeldzame kalkminnende plantensoorten.

De abdij is de oudste van drie kloosters die de Kruisheren gedurende de 15de eeuw in de Zuidelijke Nederlanden gesticht hebben.
Het duidelijk in het landschap zichtbaar zijn van relicten van de historische continuïteit in het wegen-en perceleringspatroon, alsook in het bodemgebruik, naast 19de- en 20ste-eeuwse landschapsstorende structuren zoals de spoorweg en de veiling.

De abdij van Kolen is de structurerende beelddrager te midden van een vrij gaaf bewaard gebleven, zachtglooiend, vruchtbaar landbouwgebied op de grens van Droog- en Vochtig-Haspengouw.
De asymmetrische vallei van de Kleine Herk met graften op de steilste helling en een amfitheatervormig dalhoofd, hoogstamboomgaarden, hagen en het panoramisch uitzicht van op de Kolenberg bieden een hoge visuele belevingswaarde.