Beschrijving
De Croesmolen, een watermolen met annexe hoeve, is beschermd als monument.
Waarden
De Croesmolen is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
historische waarde
in casu architectuurhistorische waarde:
De Croesmolen vormt een ensemble van gebouwen rondom een erf met mestvaalt en waterput. Het molenhuis vormt de straatgevel, links uitgebreid met het bakhuis; van de achterliggende dienstgebouwen is slechts de rechtse stalvleugel nog origineel.
Het molenhuis schijnt het oudst; een wit beschilderde baksteenconstructie van twee traveeën en één bouwlaag onder pannen zadeldak; laat-17de-eeuwse tot vroeg-18de-eeuwse elementen: kalkstenen hoekbanden, steile dakhelling, gave rechtse zijgevel met gedeeltelijk gedicht kruisraam, kalkstenen gevelsteen van 1688, muurankers, aandak en vlechtingen. De watermolenfunctie blijkt extern nog aan de beekzijde, waar een natuurstenen basis en een asgat bewaard bleven. Het inwendige molenwerk is verdwenen. Dienstgebouwen zijn geheel of gedeeltelijk in vakwerk opgetrokken, op een gecementeerde stoel, met bakstenen vullingen en onder pannen zadeldaken.
sociaal-culturele waarde, volkskundige waarde
De dienstgebouwen zijn opgetrokken in stijl- en regelwerk, landelijke bouwtechniek bij uitstek; los van de unieke densiteit van vakwerk in Limburg, is de interpretatie van de techniek alhier, met redelijk veel stijlen en veel regels, streekspecifiek. De eigen esthetiek van vakwerkconstructies in samenhang met de gave en waardevolle agrarische context, maken de beelbepalende waarde van het goed daarenboven uitgesproken.
historische waarde
De Croesmolen is een van de zes molens die het grondgebied Vliermaal oorspronkelijk telde. Het betreft een watermolen met annexe hoeve, voor het eerst vermeld in 1380. Het was een opbrengsteigendom, en dit blijkt nog expliciet uit een gevelsteen van 1688 met het wapen van abdis Claudia de Merode, die banden met de abdij van Herkenrode aantoont. De oudste concrete sporen zijn effectief ook laat-17de-eeuws. Het molengoed verschijnt als een U-vormig complex op de Ferrariskaart (1771-77). In 1798 werd het molencomplex als Zwart Goed verkocht aan een Maastrichtenaar; de molen bleef echter verder functioneren. Pas in 1881 werd de moleninstallatie verwijderd en kreeg het gebouw een zuiver agrarische functie; de linkervleugel van het complex werd sindsdien afgebroken en vervangen, een achtervleugel werd toegevoegd.