De dorpskern van Nederokkerzeel, zonder de Sint-Stephanuskerk en de kerkhofmuur, is beschermd als dorpsgezicht.

De Sint-Stefanuskerk en het kerkhof liggen ingebed in een nog overwegend landelijke dorpskern gekarakteriseerd door enerzijds een dorpsdries, de vroegere "Plaetse" waarrond bescheiden langgestrekte woningen liggen gegroepeerd en anderzijds het steegkarakter bepaald door de kerkhofmuur, een vrijwel blinde stalvleugel en de pastoriemuur. Samen met de naast de kerk ingeplante, dominant aanwezige pastorie uit 1877, omlijst met een fraaie rode beuk, en het dorpsschooltje bepalen deze elementen de eigenheid van de dorpskern.

Op het kerkhof wordt sinds 1963 - datum waarop de nieuwe begraafplaats werd geopend - niet meer begraven. Dit neemt niet weg dat het kerkhof nog een mooie verzameling oude grafstenen bezit. De oudsten zijn overwegend priestergraven en liggen gecentreerd rond het koor. Het meest waardevolle exemplaar is ongetwijfeld het stenen grafkruis van Peeter Gevels van 1733, naast de sacristiedeur. In het oog springend is eveneens de art-decovormgeving van het graf van Petrus Wittman (+1926) aan de noordkant van het koor. Op het kerkhof bevindt zich eveneens een oude hulstboom en dit ter hoogte van de noordelijke zijbeuk. In 1985 werden langs de beklinkerde toegang naar de kerk zes lindebomen aangeplant, vermoedelijk refererend naar de verdwenen linden op het voorliggende dorpsplein.

De Sint-Stefanuskerk is ingeplant ter hoogte van een pleinvormige verbreding van de Peperstraat, voorheen bekend als de "Plaetse", een kleine dorpsdries die met lindebomen was beplant en op de Poppkaart (circa 1860) nog als een apart perceel wordt vermeld. Op deze dries sluiten vanouds de twee belangrijkste verbindingswegen aan, namelijk de banen naar Erps en Steenokkerzeel. Momenteel is het pleintje in de openbare weg geïncorporeerd en zijn vier van de zes linden, naar wie trouwens het dorpscafé is genoemd, verhuist naar het kerkhof.

De bebouwing rond deze voormalige dorpsdries bestaat uit eenvoudige dorpswoningen van het langgestrekte type met twee bouwlagen en zadeldak die qua uitzicht overwegend uit de 19de en begin 20ste eeuw dateren, niettegenstaande meestal een oudere kern bewaard bleef. Dit is onder meer het geval bij het boerenhuis, Peperstraat nummer 137, een 18de-eeuwse woning in baksteen met kalkstenen plint en venster- en deurstijlen met negblokken. Ook de oorspronkelijke gesloten hoeve, Peperstraat 123, vlak naast de kerk, bezit een oudere kern. Dit blijkt niet alleen uit de kalkstenen deuromlijsting met neuten en riemprofiel maar ook uit de stalvleugel met kalkstenen onderbouw en bakstenen muizetandfries. Samen met de kerkhofmuur vormt en begrenst deze langgerekte gevel de smalle steeg die Peperstraat en Bogaertstraat met elkaar verbindt. Een tweede binnen de dorpskern nadrukkelijk aanwezige muur is de deels in baksteen en deels in lokale kalksteen opgetrokken pastoriemuur langs de Bogaertstraat. Het kalkstenen gedeelte met een door negblokken omlijst deurtje refereert aan de oude pastorie die volgens een gevelsteen in 1877 werd vervangen door de huidige: een bakstenen dubbelhuis met risalietvormig uitgewerkte middentravee naar ontwerp van provinciaal architect G. Hansotte. Hoogst waarschijnlijk dateert het bakstenen muurgedeelte met de karakteristieke paneelversiering uit dezelfde periode. Op oude foto's is merkbaar dat de muur doorliep tot vóór de pastorie, waar hij was opengewerkt met een ijzeren hekken. Recent werd een gedeelte van de pastorietuin geamputeerd voor de aanleg van een parking met het gebruikelijke straatmeubilair. Schuin tegenover de pastorietuin, achter het kerkkoor bevindt zich het ommuurde dorpsschooltje - een verbouwde hoeve -, met erop aansluitend de parochiezaal met art-decogevel. Achter de zaal een ondefinieerbare, braakliggende strook grond, die doorloopt tot tegen de hoeve Peperstraat 123 en de aanzet van een veldweg.

Bibliografie