Inventaris
Beschermd cultuurhistorisch landschap

Cultuurlandschap rond Kuttekoven

Beschermd cultuurhistorisch landschap van tot heden

ID
2101
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/2101

Besluiten

Cultuurlandschap rond Kuttekoven
definitieve beschermingsbesluiten: 12-07-2005  ID: 4418

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.
Provincie
Limburg
Gemeente
Borgloon, Wellen
Deelgemeente
Borgloon, Kuttekoven
Straat
Graeth, Kleestraat, Kuttekovenstraat, Rullingen, Widdingen
Locatie
Graeth, Kleestraat, Kuttekovenstraat, Rullingen, Widdingen (Borgloon)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
1 936 804m²
Beschermingsdossiers
4.03/73009/102.1
DL002355
OL002036

Beschrijving

De bescherming als landschap betreft het cultuurlandschap rond Kuttekoven.
Op de vruchtbare leemplateaus primeert nog grotendeels open, zacht golvend akkerland. Dit in contrast met de elders vaak overwegende laagstamfruitplantages. Gecombineerd met het uitgesproken reliëf schept het open akkergebied panoramische zichten op de wijde omgeving.



Waarden

Het cultuurlandschap rond Kuttekoven, een oud cultuurgebied, geënt op een bijzonder fysisch milieu, met een harmonieus en attractief karakter, is beschermd als landschap omwille van het algemene belang gevormd door de:

natuurwetenschappelijke waarde

het landschap rond Kuttekoven is in geografisch opzicht uitzonderlijk. Het is gesitueerd in het heuvelend overgangsgebied tussen Droog en Vochtig Haspengouw, meteen ook de grenszone tussen de leem- en de zandleemstreek. Dergelijk overgangsgebied vertoont een eigen dynamiek. De grote reliëfintensiteit wordt enerzijds bepaald door de uitlopers van de getuigenheuvel van Borgloon, anderzijds is Kuttekoven gesitueerd aan de noordrand van het Haspengouws plateau, dat hier dan ook een steilrand vormt van bovenlokaal belang. Het gebied is sterk ingesneden door de opvallend asymmetrische, structurerende valleien van de Herk en de Rullingenbeek met zijn twee bovenlopen, terwijl zich hoger in het landschap waardevolle bronniveaus en depressies bevinden. Als gevolg van de landschapsevolutie die op dat fysisch milieu heeft ingegrepen bezit het gebied bovendien ook een pomologisch belang, gerelateerd aan het voorkomen van hoogstamboomgaarden, evenals een landschapsecologisch belang. Naast waardevolle bossen en kleine landschapselementen vormt het complex van boomgaarden, historisch permanente graslanden en populierenaanplanten rond het dorp immers een geheel van overwegend biologisch waardevolle tot zeer waardevolle elementen, met onder meer een belangrijke populatie maretak. De omgeving bezit voornamelijk ook een kenmerkende zoogdierenfauna. In de spoorwegzaten en het kleinschalige cultuurlandschap vindt onder andere de das een geschikte migratieroute en fourageergebied.

historische waarde

de omgeving van Kuttekoven vormt een oud cultuurlandschap. Nederzettingspatroon en landgebruik weerspiegelen een rijke en voorname landbouwtraditie, geënt op het reliëf en de bodemgesteldheid. In bewoning en infrastructuur is bovendien de laatste drie eeuwen slechts weinig verandering gekomen, zodat het dorp zijn landelijke eigenheid behield. Behalve enkele verspreide hoeven en kastelen bestaat het uit een klein aantal huizen langs de twee voornaamste verbindingswegen, in de nabijheid van de kerksite. Op de dorpsgrenzen liggen rondom verspreid de gehuchten Graeth, Ruilingen en Widdingen. Een grote invloed ging uit van het voormalige Hof van Herkenrode. Het patroon van wegen en paden onderstreept nog in hoge mate het belang van de verschillende vestigingen in hun tijd, terwijl ook de kavelstructuren en elementen van waterbeheersing herkenbaar zijn en terug te voeren op hun (cultuur)historische achtergronden. Het bodemgebruik, daarmee nauw verbonden, reflecteert eveneens een eigen en zeldzaam geworden samenhang. Op de plateaudelen primeert nog grotendeels een open, zacht golvend akkerland, in tegenstelling tot de elders overwegende laagstamplantages. De noordoostelijke gemeentegrens is landschappelijk zichtbaar in de plotse overgang van open-field naar laagstamboomgaarden, teruggaand op oude begrenzingen. Hoofdzakelijk rond de bebouwing daarentegen komen hoogstamboomgaarden voor, vaak vergezeld van hagen en barriers. Ook graslanden, hetzij open, hetzij onder fruitbomen of populieren, nemen een aanzienlijk deel van het bodemgebruik in. Vooral gesitueerd op de hellingen rond het dorp en in de beekvallei, sluiten zij aaneen tot een waardevol complex van historisch permanent grasland. Valleibosjes en struwelen vormen reminiscenties aan een onontgonnen landschap. Cultuurtaluds en holle wegen ronden het plaatje af.

esthetische waarde

het landschap rond Kuttekoven is uitzonderlijk gaaf en duidelijk leesbaar. De samenstellende elementen en hun onderling verband zijn nagenoeg onverstoord en volledig aanwezig. Het landschapsbeeld wordt dan ook positief gewaardeerd en door menig bezoeker ervaren als een bijzonder rustig, pittoresk en harmonieus landschappelijk decor. De verspreide hoeven en kastelen, de parken en bossen vormen belangrijke blikvangers in de panoramische zichten over het weidse akkerland. De boomgaarden daarentegen hebben een besloten en kleinschalig karakter, dat langs taluds en holle wegen in de open akkers uitdeint. Zij omsluiten de Smeetshoeve te Widdingen, sieren weerszijden van de dorpskern van Kuttekoven en omgorden hogerop Graeth. Door zijn bijzondere ligging op het interfluvium tussen de twee beekarmen is het kerkje bovendien beeldbepalend voor het dorpszicht. Met zijn toren priemt het boven de flankerende hellingen uit en vormt zo - van ver zichtbaar - een oriënterend baken, waaronder de dorpskom zich verschuilt. Verspreide populierenbestanden, struwelen of valleibosjes dragen bij tot een contrasterend, gemengd en deels gesloten landschap, terwijl de opgehoogde spoorberm zich evenzo als een groene corridor door het dorp slingert. Tussen het dorp en Ruilingen echter en ook langs de westelijke bovenloop vormen de graslanden een grotendeels open zichtas doorheen de beekvallei, waarin de blik geleid wordt langs het microreliëf; de asymmetrie van de valleiflanken en de taluds.

sociaal-culturele waarde

de landelijke omgeving van Kuttekoven is herkenbaar als het archetypische beeld van de fruitstreek als landschapstype en is in die zin van belang in de imagovorming en het zelfbewustzijn van de regio. Vooral de hoogstamboomgaarden worden jaarlijks tijdens de bloesemtijd in de kijker gezet. In hetzelfde verband kan de spoorzate als restant van de vroegere ‘fruitlijn’ gezien worden. Daarnaast zijn sommige van de historische wegen en paden naargelang het geval ook sociaal-cultureel van waarde. Recreatief medegebruik uit zich in verschillende fiets- en wandelroutes.

Aanduiding van

Is de omvattende bescherming van

Cijnshof De Klee

Kleestraat 18 (Borgloon)
Het cijnshof De Klee is één van de historische laathoven op het grondgebied van Kuttekoven. Het huidige gesloten hoevecomplex dateert van de tweede helft van de 19de eeuw, met een 17de-eeuwse kern.

Cluster van hoogstamboomgaarden

Kleestraat (Borgloon)
Cluster van hoogstamboomgaarden in de Kleestraat, merendeels al van voor 1850 aanwezig.

Enkelhuis

Kleestraat 12 (Borgloon)
Enkelhuis van drie traveeën en een bouwlaag onder zadeldak, uit tweede helft 19de eeuw.

Hoeve met losse bestanddelen

Kleestraat 10 (Borgloon)
Hoeve met losstaande bestanddelen, uit tweede helft 19de eeuw. Boerenburgerhuis aan straatzijde, uit eind 19de eeuw.

Hoeve met losse bestanddelen

Kleestraat 11 (Borgloon)
Hoeve met losstaande bestanddelen, mogelijk met oude inplanting. Boerenburgerhuis aan straatzijde, zes traveeën en een bouwlaag onder zadeldak. In zijn huidige vorm daterend uit tweede helft 19de eeuw.

Hoogstamboomgaard van de Smeetshoeve

Widdingen 1 (Borgloon)
Op het grondgebied van Kuttekoven (deelgemeente Borgloon) bevind zich ten midden van de velden een overblijfsel van een hoogstamboomgaard uit de eerste helft van de 20ste eeuw.

Kasteel De Klee

Kleestraat 20 (Borgloon)
Gebouwd voor de barones Sneyers-d'Attenhoven in 1904-07. Gerestaureerd na een brand in 1933. Het geheel ligt in een park in landschapsstijl.

Kasteel van Rullingen met Engels park

Rullingen 1 (Borgloon)
De heren van Rolinghen waren leenmannen van de graven van Loon. De oudst bekende telg is Egbert die in 1135 vermeld wordt als getuige bij de stichting van de abdij van Averbode.

Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeskapel

Kuttekovenstraat (Borgloon)
Kapel van één travee met driezijdige sluiting, daterend van 1907. Bakstenen gebouw onder zadeldak, voorzien van een dakruitertje.

Smeetshoeve

Widdingen 1 (Borgloon)
Genoemd naar de familie Smets of Smeets, die de hoeve in de 17de eeuw bewoonde; Walterus Smets, vermeld in 1666, was armenmeester te Kuttekoven.

Spoorwegbedding lijn 23 Drieslinter-Tongeren

Borgloon, Sint-Truiden, Tongeren (Limburg), Linter, Zoutleeuw (Vlaams-Brabant)
Deze voormalige spoorlijn 23 loopt van Drieslinter naar Tongeren. Het eerste deel, tussen Drieslinter en Sint-Truiden, werd ingereden op 27 mei 1878. Het laatste deel, tussen Borgloon en Tongeren werd op 10 september 1879 geopend. De spoorlijn werd ook wel de fruitspoorlijn genoemd omdat er veel fruit langs vervoerd werd voor de stroopfabrieken. In 1957 werd het personenverkeer stopgezet. Vanaf 1958 tot 1980 werd de spoorweg definitief gesloten en werden de sporen opgebroken. Het grootste deel van de voormalige lijn 23 is nu aangelegd als fietspad.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Berlingen en Kuttekoven

Borgloon, Gotem, Hoepertingen, Kuttekoven (Borgloon), Berlingen (Wellen)
Dit gebied is gelegen aan de noordwestrand van het massief van Borgloon. Het is heuvelachtig en sterk ingesneden door erosie. Het is een uitgesproken agrarisch landschap met centraal het gehucht Kuttekoven met enkele belangrijke hoeves en de Sint-Jan-de-Doperkerk. Het gehucht wordt doorsneden door de markante spoorwegbrug en spoorwegbedding van de voormalige spoorweg Sint-Truiden-Tongeren. Ten noorden van het gehucht liggen de gesloten hoeve De Klee en kasteel De Klee. Halverwege tussen Kuttekoven en Berlingen (Wellen), aan de oostelijke rand van de riviervlakte van de Herk, ligt het gehucht Rullingen met het gelijknamige kasteel met omliggend park en hoogstamboomgaarden. De Herk stroomt diep ingesneden door het landschap. Het dorp Berlingen sluit hierop aan, de Sint-Agathakerk kijkt van een hoogte uit op de waterloop.

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Cultuurlandschap rond Kuttekoven [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/2101 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.