Het Kasteel van Dilsen, ook kasteel Ter Motten, is gelegen in het centrum van Dilsen, in een ruim park, aan de rijksweg Lanaken-Maaseik. Het huidige kasteel werd in 1725 gebouwd door baron Michel de Rosen.

Historiek

Ter Motten was een Loons leen, gelegen aan de heirbaan, naast het leen Houtissen, en waarschijnlijk in dezelfde periode ontstaan. Er bevond zich mogelijk een mot of ouder kasteel op de plaats van het huidige. De oudst gekende heer is Willem de Rommershoven, vermeld in 1375. Het leen is achtereenvolgens in handen van de families de Horpmael, de Papenhoven, de Waemes (circa 1500), de Coursel en sinds 1637 van de Luikse familie de Rosen, die in 1723 de heerlijke rechten van Dilsen in pand ontvangt van prins-bisschop Louis de Berghes. Door huwelijk komt de heerlijkheid in 1784 in het bezit van de familie de Saeren. Het kasteel gaat na 1863 over naar de families van Aefferden en Moreau de Bellaing. In 1973 verkoopt Renée Moreau de Bellaing het kasteel met park aan de gemeente.

Het huidige kasteel werd in 1725 gebouwd door baron Michel de Rosen. De oudste voorstelling van het kasteel biedt de tekening van Remacle Le Loup (circa 1738): het kasteel, een rechthoekig gebouw met flankerende lagere bijgebouwen, is hier nog voorzien van zijn oorspronkelijk barokportaal, en de dienstgebouwen beperken zich tot een langgestrekte vleugel achter het kasteel. Links en rechts van het kasteel bevindt zich een kleine, ronde toren. Het voorliggende park bestaat uit twee delen: het eerste deel in formele stijl, het tweede deel een uitgestrekt grasperk (?) met een bomendreef; beide delen zijn door een hek afgesloten. Een notenbomendreef verbindt het kasteel en het gehucht Houtissen met de dorpskern aan de Maas. Op de kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden van Jozef Jean François de Ferraris (1770-1778) is het dienstgebouw reeds voorzien van haakse vleugels. Bij de aanleg van de Rijksweg (1812-1813) wordt het park in twee verdeeld; de oude ingang van het kasteel bevindt zich aan de Stokkemerbaan, de nieuwe aan de Rijksweg. In 1932 wordt het kasteel voorzien van een vleugel, aangebouwd tegen de achtergevel.

Het kasteel onderging verschillende wijzigingen, zo dateert de voorgevel uit het begin van de 20ste eeuw.

Het kasteel wordt gebruikt als gemeentehuis.

Beschrijving

In zijn huidige vorm is het een complex gebouw, waarvan de kern een rechthoekig dubbelhuis is van drie traveeën en twee bouwlagen onder mansardedak (leien) met dakkapellen. Aan weerszijde is dit gebouw geflankeerd door bijgebouwtjes van één travee en één bouwlaag, eveneens onder mansardedaken. Deze gebouwtjes lopen door langs de zijgevels, en vormen aan de achtergevel twee risalieten. De achtergevel heeft een smal voorgebouwd gedeelte onder platdak, met een torenachtige uitbouw in de middentravee, die is voorzien van een mansardedak met peerbekroning. Tussen deze toren en de hogervermelde risalieten bevinden zich twee traveeën van één bouwlaag, afgelijnd met een balustrade. De noordelijke zijde is bovendien nog voorzien van een haaks aanbouwsel, eveneens onder mansardedak. Voor het gebouw bevindt zich een bordes met trap. Het geheel is opgetrokken in witbeschilderde baksteen. De voorgevel is voorzien van gesmeed ijzeren muurankers en van hardstenen hoekbanden. De middentravee van de voorgevel is afgewerkt met bakstenen pilasters, en bekroond door middel van een driehoekig fronton met uurwerk. De beluikte vensters zijn rechthoekig, in een vlakke hardstenen omlijsting, met een geprofileerde, hardstenen druiplijst, losstaand van de omlijsting. Het deurvenster van het middentravee (bovenverdieping) heeft een fraai, gesmeed ijzeren hek.

De rechthoekige deur heeft een geprofileerde, hardstenen omlijsting met neuten, en een hanenkamvormige sluitsteen. De toren in de achtergevel is voorzien van een groot rondboogvenster met erboven een halfrond venstertje, beide in een hardstenen omlijsting.

Interieur

In het oude gedeelte bleven marmeren schouwen uit de 18de of 19de eeuw bewaard, sommige met Delftse tegels. Verder bleven de eiken deuren, sommige van de eiken vloeren en het 19de-eeuws stucwerk voor de plafonds bewaard. De 18de-eeuwse beukenhouten trap werd van zijn oorspronkelijke plaats naar het latere trappenhuis overgeplaatst.

Dienstgebouwen

Alleen de oudste gedeelten van de dienstgebouwen bleven na de restauratie behouden: de langgestrekte vleugel tegenover de achtergevel van het kasteel. Waarschijnlijk is alleen het volume oorspronkelijk, de muuropeningen schijnen te dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw. Het volume telt zeven traveeën en een bouwlaag onder wolfsdak (leien). De oorspronkelijke dakkapellen en oeils-de-boeuf werden vervangen door moderne dakkapellen. De geelgeschilderde baksteenbouw is voorzien van gecementeerde ornamenten en van baksteenpilasters. De middentravee omvat een brede korfboogpoort onder driehoekig fronton met smeedijzeren windvaan. Vier korfboogpoorten wijzen op het vroegere gebruik als wagenhuis. De oorspronkelijke haakse vleugels werden vervangen door recente gebouwen. Achter de dienstgebouwen bevond zich een ommuurde rozentuin, die later werd ingericht als parking.

Het kasteel heeft een historische en artistieke waarde als een in kern vroeg 18de-eeuws (1725) gebouw met aangepaste voorgevel uit het begin van de 20ste eeuw. Hetzelfde geldt voor de dienstgebouwen uit de tweede helft van de 19de eeuw.

Bibliografie

De bescherming omvat het kasteel en dienstgebouwen.