Beschermd monument

Decanale kerk Sint-Pieter en Sint-Barbara: hekken, hof en beelden

Beschermd monument van tot heden

ID
4698
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/4698

Besluiten

Dekenale kerk Sint-Pieter en Barbara: hekken, groene zone en beelden
definitieve beschermingsbesluiten: 06-04-2011  ID: 4813

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Beschrijving

De bescherming als monument betreft het hekken uit 1904-1909 ten zuiden van de Sint-Pieter- en Sint-Barbarakerk, het perk achter het hekken en het Heilig Hartbeeld uit 1918 en een beeld van Onze-Lieve-Vrouw Middelares uit 1926. De kerk zelf werd reeds in 1936 als monument beschermd.



Waarden

Het hekken rond de Sint-Pieter en Barbarakerk met inbegrip van de groene zone tussen de kerk en het hekken en de zich erin bevindende beelden is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde

De decanale kerk van Sint-Pieter en Barbara is grotendeels het resultaat van 15de en 18de-eeuwse bouwcampagnes en was zoals gebruikelijk omgeven door een kerkhof. Een duidelijke afbakening onder de vorm van een kerkhofmuur markeerde de grenzen van de kerkelijke immuniteit. Bij de heraanleg van de Grote Markt in de periode 1904-1909: de afbraak van de oude kerkhofmuur en de oprichting van de huidige afsluiting, werden de verwijzingen naar deze eeuwenoude instelling gerespecteerd. De recente opgravingen legden funderingen van de oorspronkelijke kerkhofmuur bloot. De evolutie van het stedelijk weefsel binnen en buiten deze muur is duidelijk afleesbaar, de benutting van de 'gewijde grond' duidelijk onderscheiden van de gronden daarbuiten. De vondsten die door het archeologisch onderzoek worden blootgelegd leveren het ontegensprekelijke bewijs dat een kerk met haar omringend kerkhof één onlosmakelijk verbonden historisch geheel vormt. Het hekken rond de decanale Sint-Pieter en Barbarakerk is meer dan alleen maar een afsluiting; het ontsluit de kerkelijke, civiele en juridische geschiedenis van Turnhout.

historische waarde

in casu historisch-stedenbouwkundige waarde: De huidige begrenzing, die niet helemaal dezelfde is als de 18de-eeuwse, is het gevolg van een weloverwogen stedenbouwkundig plan dat niet alleen de 'gewijde gronden' op gepaste wijze van vandalisme wilde vrijwaren of een groene bufferzone aanbracht als overgang tussen de ingetogenheid van het religieus monument enerzijds, de drukte van de stad anderzijds. Ze omvatte ook de grillige contouren van de kerk in een consistenter geheel dat door zijn vormgeving refereert aan de 18de-eeuwse Van Bauerscheitfase en in zijn detaillering een artistieke meerwaarde geeft aan zowel de kerk als het omringende plein.

historische waarde

in casu architectuurhistorische waarde: De vormgeving van het hekken rond de Sint-Pieter en Barbarakerk mag waarschijnlijk worden toegeschreven aan Jules Taeymans. De impact van de provinciale bouwmeesters in het stads- en dorpsbeeld kan zeker in de 19de en in het begin van de 20ste eeuw niet genoeg worden benadrukt. Zij leidden er de restauratiewerken aan talrijke historische monumenten, in Turnhout aan het kasteel en het begijnhof, ontwierpen er vrijwel alle nieuwe openbare gebouwen en waren meestal ook erg productief in de private sector. Kenmerkend voor de spiegelboogvormige curve die de omheining beschrijft is haar verwijzing naar de 18de-eeuwse vormentaal die in 1759 werd gehanteerd bij de realisatie van de zijingangen van de kerk. De detaillering van het ijzerwerk is typisch voor het eclecticisme.

industrieel-archeologische waarde

In het derde kwart van de 19de eeuw ontpopte de metaalnijverheid in de provincie Antwerpen zich als een moderne sector met enkele spitsbedrijven, die snel een respectabele omvang bereikten. Het groeitempo lag nagenoeg dubbel zo hoog als dat van de hele Antwerpse industrie. Omstreeks de eeuwwisseling was de Antwerpse metaalsector uitgegroeid tot de meest dynamische en snelst uitbreidende nijverheidstak met in 1910 13% van de industriële tewerkstelling, waarvan 2279 werknemers in het arrondissement Turnhout (tegenover 11492 in Antwerpen en 4060 in Mechelen). De aanleg van het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten en spoorlijnen via Herentals-Lier naar Antwerpen en vanuit Turnhout naar Tilburg, hebben er allicht het ontstaan en de ontwikkeling van de metaalverwerkende industrie - aanvoer van ertsen en steenkool enerzijds, afvoer van afgewerkte producten anderzijds - positief beïnvloed. Over de metaalverwerkende industrie in Turnhout zelf is in de literatuur echter weinig terug te vinden. Het voor bescherming voorgedragen hekken werden evenals deze rond de hoofdkerk van Arendonk vervaardigd in de werkhuizen van de ijzergieterij Janssens, waarvan tot op heden nog steeds een aantal gebouwen zijn bewaard (Druivenstraat nr. 33 en Korte Veldstraat nr. 14). De uitgestrektheid van de oude nijverheidsvestiging, de omvang en het voorkomen van de bewaarde bedrijfsgebouwen en niet in het minst de kwaliteit van het geleverde werk, laten vermoeden dat de voormalige ijzergieterij Janssens een belangrijke plaats innam in de metaalverwerkende nijverheid in Turnhout, wellicht ook in een ruimere omgeving. Het hekken rond de Sint-Pieter en Barbarakerk is een van de weinige tot nog toe gekende getuigen van deze gieterij.

artistieke waarde

De fijnzinnige vormgeving met boog- en cirkelvormen, krul- en bladmotieven, bloemen en speerpunten overstijgt de gebruikelijke hekwerkpatronen die zich doorgaans beperken tot een opeenvolging van puntige staven en een gering aantal siermotieven. Het kunstambacht van de ijzerverwerking werd hier op hoog niveau bedreven. De eclectisch uitgewerkte detaillering van het ijzerwerk vertoont verwijzingen naar traditionele elementen maar in de florale motieven is ook een lichte invloed van de art nouveau merkbaar. Het tussen de kerk en het hekken geplaatste Heilig Hartbeeld door Th. Koob uit Antwerpen (1918) en het beeld van Onze-Lieve-Vrouw Middelares door J. Jourdain uit Brussel (1926) zijn representatieve voorbeelden van religieuze beeldhouwkunst.


Aanduiding van

Is de gedeeltelijke bescherming van

Decanale kerk Sint-Pieter en Sint-Barbara

Grote Markt (Turnhout)
Georiënteerde pseudo-basiliek, met vroeggotische kern uit de 13de - 14de eeuw, hooggotisch koor en transept, renaissancistische kruisingstoren, schip en zijbeuken in classicistische stijl.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.