De Sint-Theobalduskapel klimt op tot de 14de eeuw. Het koor in hooggotische stijl dateert nog uit deze vroegste periode. Het laatgotische schip van twee traveeën dateert uit de 17de eeuw. In de loop van de 20ste eeuw werd de kapel meermaals gerestaureerd.

Historiek

Deze kapel is toegewijd aan de Heilige Theobaldus, ook Sint-Eeuwout genoemd, aangeroepen voor de genezing van kinderkwalen. Meer specifiek zou het gaan om de Heilige Ubaldus van Gubbio. Deze heilige werd ook vereerd te Tann (Elzas), in de eerste helft van de 15de eeuw en was bekend voor boetebedevaarten vanuit Turnhout. De tweede schutsheilige van de kapel is Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand, onder meer vereerd als redster van de stad in de Slag van Turnhout.

De kapel klimt op tot de 14de eeuw. Daarvan getuigt een document van 1401 in verband met de stichting van een kapelanie. Het oudste deel van de kapel dateert dan ook uit deze eeuw. Eind 16de eeuw werden dakwerken uitgevoerd.

In 1635 wordt de kapel opnieuw vermeld in verband met het begraven van pestlijders. De grootste ingrepen gebeurden in de loop van de 17de eeuw. In 1631 werd een aanzienlijk bedrag uitgegeven aan timmerlieden voor werk aan de nieuwe toren, een mogelijke aanwijzing dat de bouw van het schip van toen dateert. In 1653 werd het oude altaar van de kerk van Weelde overgekocht en heropgericht in de Sint-Theobalduskapel. In 1660 werd, eveneens te Weelde, een Onze-Lieve-Vrouwebeeld aangekocht. In deze periode werd de kapel meer dan eens gewit en werden er schaliën vernieuwd.

In 1710 werd er bezet en gewit. In 1797 werd de kapel, net zoals alle kerken en kapellen in Turnhout, door de Franse bezetter gesloten. Op 6 februari 1800 werd de kapel echter heropend voor de eredienst.

Van omstreeks 1830 tot 1850 was de kapel in gebruik als lagere school. In 1851 werden grondige herstellingen uitgevoerd, waaronder het vernieuwen van de muren. Wellicht was dit geen overbodige luxe na het gebruik van de kapel als school. In augustus van hetzelfde jaar werd kapel heringewijd. Van 1870 tot 1897 hield de Franse Congregatie er haar oefeningen, waarna deze over een eigen kapel in de Herentalsstraat beschikte.

In 1912 werden er restauratieplannen opgemaakt door architect J. Taeymans. De uitvoering van het werk gebeurde in 1924-1927. Het dak en torentje werden vernieuwd, de vensters hersteld, de muren verdubbeld, de houten lambrisering door eikenhouten beschot vervangen, het portaal in eik uitgevoerd en de communiebank en preekstoel gedecapeerd. In 1934 werd boven de nieuwe ingangsdeur een ijzeren waaier geplaatst, vervaardigd door de Vak- en Nijverheidsschool. In 1951 werden andermaal werken aan het dak uitgevoerd en in 1954-1955, onder leiding van provinciaal architect J. Schellekens, werd het interieur geschilderd. Daarna vonden nog grondige restauratiewerken plaats door de stedelijke technische dienst van Turnhout onder leiding van architect D. Vandenberghe.

De in onbruik geraakte kapel werd in 2009 omgevormd tot 'Theobaldus Kunsthuis', een locatie voor allerhande sociaal-culturele projecten.

Beschrijving

Het betreft een vrijstaande gotische kapel, eertijds met omringend kerkhof, eiken- en lindebomen.

Exterieur

Het zaalkerkje bestaat uit een laatgotisch schip van twee traveeën uit de 17de eeuw (circa 1631), een iets smaller, hoger opgetrokken koor van drie rechte traveeën en driezijdige absis in hooggotische stijl en bakstenen top- en lijstgevels onder steile, leien zadeldaken met een vierkante dakruiter onder een ingesnoerde spits.

In de verankerde, tuitvormige voorgevel met aandak, zit een spiegelboogdeur met spiegelboogvormig bovenlicht in een omlopende omlijsting van arduin, uitgevoerd in Lodewijk-XV-stijl. De eikenhouten deur werd vernieuwd. In de top van de gevel zit een gedrukt spitsboogvenster. De zijgevels zijn voorzien van kleine spitsboogvensters en een korfboogdeurtje. Het koor wordt geritmeerd door verjongende steunberen, alternerend met hoge spitsboogvensters. Er zitten tenslotte twee blinde en één opnieuw opengewerkt venster in de absis.

Interieur

Het interieur is bepleisterd en beschilderd met barok-allures, samengaand met het portiekaltaar. Het bepleisterd tongewelf is opgesmukt met 17de-eeuws lijst- en paneelwerk en ijzeren trekankers.

Het mobilair bestaat uit de volgende schilderijen:

• schilderijen op doek: Vlaamse School, Kruisoprichting, 18de eeuw, en Tenhemelopneming van Maria, eerste helft 19de eeuw;
• schilderij bestemd voor het vernieuwde altaar, Antwerpse school, aangekocht in 1631.

Onder het beeldhouwwerk worden de volgende stukken gerekend:

• beeld van een geklede Onze-Lieve-Vrouw met Kind, eik met sporen van oorspronkelijke polychromie, eerste helft van de 17de eeuw, afkomstig van de kerk van Weelde, aangekocht in 1660 en geplaatst in portiekaltaar, in 1940 verrijkt met een zilveren kroon en in 1949 met een nieuwe mantel naar ontwerp van Jean Caron;
• in de bekroningsnis van het portiekaltaar, gepolychromeerd houten beeld van de Heilige Theobaldus, voorgesteld als kluizenaar, 15de eeuw of eerste helft van de 16de eeuw;
• twee bustes van monniken, geschilderd lindehout, 18de eeuw;
• kruisbeeld op voet, 18de-eeuw

Het meubilair bestaat uit:

• 17de-eeuws portiekaltaar van gemarmerd hout, afkomstig van de kerk van Weelde (aangekocht in 1653);
• communiebank, eik, 17de eeuw;
• preekstoel, eik, 17de eeuw.

De glasramen uit 1934 en 1935 tonen de 'Boodschap van Onze-Lieve-Vrouw en Christus’ Geboorte' en werden vervaardigd door de firma Crickx uit Brussel.

Er zijn tenslotte ook enkele grafzerken aanwezig.

Bibliografie

De bescherming als monument betreft de Sint-Theobalduskapel.