De Kluiskapel is samen met haar omgeving beschermd als dorpsgezicht.

De Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) bracht een advies uit waarbij de historische en esthetische waarde van de Kluiskapel met omgeving als volgt werden gemotiveerd: "als de natuurlijke begeleiding van het monument en waarvan de lage en eenvoudige boerenhuisjes een landelijk karakter verlenen."

Gehucht met enige gegroepeerde lage eenvoudige boerenhuisjes en een typisch landelijk karakter op de grens van Hekelgem en Brabant, aan de rand van het Kluisbos en van akkerland ten zuidoosten; aan weerszijden van een smalle landweg die de kapel met de abdij van Affligem verbindt.

Historisch gezien gaat het om een oude kluis met bijhorende bron en bos, reeds vermeld in de 12de eeuw als afhankelijkheid van de nabijgelegen abdij van Affligem. Tijdens de 7de-8ste eeuw werd op de plaats van de huidige Kluiskapel in het Kluisbos een boskapel opgericht door de abdij van Lobbes, waar een aantal monniken als kluizenaars leefden. Door de eeuwen heen is aan de Kluiskapel een volksdevotie verbonden en de Kluisbron gaf aanleiding tot sagen en legenden.

Het dorpsgezicht wordt gevormd door de Kluiskapel zelf, het Kluizenhofje, de Kluisdreef, de 19de eeuwse eenlaagse woningen bij de Kluiskapel, het oudste gedeelte van de Kluiskouter, het laaggelegen broekbos, restant van het voormalig Affligembos en de recente weilanden met sterk schommelende watertafel.
Het broekbos bestaat uit een populierenaanplanting (Populus) met een betrekkelijk gevarieerde ondergroei. De kruidlaag verraadt dat hier vroeger een rijker bostype aanwezig was. De laaggelegen weilanden zijn botanisch waardevol. Lis (Iris), moerasspiraea (Filipendula ulmaria), moesdistel (Cirsium oleraceum), moerasvergeet-mij-nietje (Myosotis scorpioides subsp. scorpioides) en andere soorten typeren het biotoop. Deze populierenaanplanting en de laaggelegen weilanden zijn maar een onderdeel van een veel rijker bos. Van het oorspronkelijk Kluizenhofje (circa 33 are) blijft nog ongeveer 2,90 are over. Het hofje is nog steeds omtuind met een gemengde haag en is nog steeds met enkel fruitbomen beplant.
De Kluisdreef liep in de 17de eeuw doorheen het uitgestrekte Affligembos. Na de Franse Revolutie werd het hele bos met uitzondering van de natte valleigronden gerooid. Het oudste gedeelte van de Kluiskouter, zoals ook afgebeeld op de Kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778), onderscheidt zich van de omringende percelen door de smalle en langgerekte parallelle percelering.

Op een tiental meter van de Kluiskapel bevindt zich de bron, het zogenaamde ‘Kluizeputteken’, met een in 1971 opgericht straatstenen muurtje rond. Aan het water van de bron werden geneeskrachtige kwaliteiten toegewezen.

Dit gebied is beschermd als dorpsgezicht naar een advies van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en landschappen omwille van de historisch en esthetische waarde meer bepaald als de natuurlijke begeleiding van het monument en waarvan de lage en eenvoudige boerenhuisjes een landelijk karakter verlenen.

Bibliografie

Waarden