Inventaris
Beschermd monument

Stadspark

Beschermd monument van tot heden

ID
5485
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/5485

Besluiten

Stadspark
definitieve beschermingsbesluiten: 21-05-2010  ID: 4713

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.
Provincie
Antwerpen
Gemeente
Antwerpen
Deelgemeente
Antwerpen
Straat
Louiza-Marialei, Quinten Matsijslei, Rubenslei, Van Eycklei
Locatie
Louiza-Marialei, Quinten Matsijslei, Rubenslei, Van Eycklei (Antwerpen)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
174 461m²
Beschermingsdossiers
4.01/11002/124.1
4.01/11002/2255.1
DA002500
OA003627

Beschrijving

Het stadspark van Antwerpen is beschermd als monument.



Waarden

Het stadspark is beschermd als monument omwille van het algemene belang gevormd door de:

cultuurhistorische waarde

Het park is aangelegd en gebruikt als groene, sociale, openbare stadswandel- en vertierplek, doorspekt van gedenktekens en geschiedenis. Naast het flaneren werd van oudsher ook aandacht besteed aan het educatieve door botanische wandelingen en wandelbrochures.

artistieke waarde

Keilig is een vermaard landschapsarchitect met een voor het Vlaams gewest belangwekkend oeuvre. Zijn oeuvre wordt gekenmerkt door een reeks ingebouwde contrasten, die zelden beter tot hun recht komen dan in zijn ontwerp voor het stadspark van Antwerpen. Kaderend in een traditie binnen de Duitse landschapsstijl worden verschillende ontwerpaspecten hier verscherpt, maar gescheiden in beeld gebracht. Deze wisselwerking bepaalt zowel de relatie van het park tot zijn omgeving, de structuur en variatie binnenin, als de wijze waarop wandelaars hier bewegen en kijken. De omvang van het terrein bepaalt daarbij de vorm. Waar schaal en bebouwing het zichtbereik beperken tot één enkele zichtlijn, gaat de keuze naar een gemengde vormentaal, in relatie tot de architectuur. Laat een grotere ruimte de uitbouw van meerdere zichten toe, dan kiest Keilig steevast voor een landschappelijke vormgeving. In de inrichting van de Louiza Marialei worden stad en park eenmalig samengebracht. Eens hier voorbij wordt alles in het werk gesteld om het park naar, ruimte, vorm en materie van zijn omgeving te onderscheiden.
In het oorspronkelijke ontwerp worden stad en park dor een dicht beplante buffer van elkaar gescheiden. Door aldus de grenzen van het terrein te verbergen zal de interne ruimte groter ogen dan ze in werkelijkheid is. Het parkreliëf wordt gevonden in de eigenschappen van de plek én de natuur. Zowel de keel, de vestinggracht, het ravelijn als het bastion leven in dit ontwerp nog door. Maar ook reminiscenties aan natuurbeelden, als een berghelling of rivierdal, zijn niet ver weg.
Water en bodem worden van nieuwe contouren, profielen en beplanting voorzien. Wat hoger ligt wordt opgehoogd, waardoor de lagere zones nog dieper gaan lijken. Het beplantingsschema volgt een zelfde, heldere logica. Wat laag ligt, krijgt water of gras toebedeeld en werkt als lichtvang. Hoogten worden door hoge beplanting bekroond. Door boomgroepen systematisch hoger in te planten (massifs exhaussés) reiken alle zichten van bodem tot boomtop. Accenten in kruinvorm, kleur en textuur brengen de natuur letterlijk dichterbij.
Het hele park krijgt een dubbelzijdige opbouw. Enerzijds primeer de open ruimte, als een omzoomde grashelling, langzaam oplopend tot op de hoogte van de rotspartij. Anderzijds duikt water op, omringd door steile rotswanden en overkragende beplanting. Twee karakters van uiteenlopende vorm vragen ook verschillende attractiepolen: een pavillon of kiosk voor de ene, een hangbrug voor de andere.
Dit spel van vergelijking maakt alle overgangen, tussen stad en park, massa en openruimte of bodem en water, tot de meest markante elementen binnen Keiligs werk. Net in deze zones komen alle wegen en zichtlijnen te liggen, opgebouwd langs beplantingscontouren met vooruitgeschoven groepen en contrastrijke details.
Aan de rand van open ruimte of water wordt een beweeglijk wandelparcours ingebracht. Geen opgelegd traject, maar een vrij te kiezen en ontdubbeld circuit, gemotiveerd door natuurlijke obstakels en ingebouwde zichtassen. De centrale hoogte verhindert daarbij het doorkijken. Gezien de zijlijn komen slechts wisselde fragmenten van een zelfde geheel in beeld, nu eens verlengd door helling of water, maar steeds aankijkend tegen een groene wand. Pas vanaf de belvedère zal de stad weer opduiken, als een gekaderde momentopname. Want nog belangrijker dan het baken in de verte, is de variabele inrichting van het voorplan: een lijst van rotsen en wintergroen voor de torens van de Sint-Jozefkerk of een grasvallei met kleuraccenten als aanloop naar de stad.
Al vroeg in zijn loopbaan omschrijft Keilig parken en tuinen als kunstwerken, gevormd in, met en naar de natuur. Hun streefdoel is zowel de eenheid als de variatie binnen de natuur in beeld te brengen. Dichtbij en veraf, hoog en laag, licht en donker, open en gesloten, ... de bijzondere samenhang en detaillering van het park schuilen in de plaats, dosering en selectie van bodem, water en planten. Wat raakt aan deze bouwstenen ondermijnt al gauw het hele concept. De onmiddellijke nabijheid van architectuur en verkeer dwingen hier tot een duidelijke stellingneming ten opzichte van de stad en haar bewoners. Keilig reserveert het park als wandelgebied. Rijwegen en bebouwing worden hier afgeschermd door hoge en dichte beplanting. Achter deze buffer verdwijnt een drukke omgeving voor een eigen wereld, waarvan rust, reliëf, uitgesponnen water en detailrijke beplanting de karakterbepalende elementen zijn. Wie dit kunstwerk van natuur wil ervaren, zal stad en verkeer achter zich moeten laten, maar krijgt in ruil hiervoor, ongeacht leeftijd, rang of herkomst, een wandeling met artistieke, natuurwetenschappelijke en cultuurhistorische waarden.

historische waarde

Het stadspark van Antwerpen vertegenwoordigt een zeldzaam hoogtepunt in de 19de-eeuwse geschiedenis van het Belgisch openbaar groen. Het bewaart een, voor ons land, uniek voorbeeld van een tot stadspark getransformeerde brilschans, aangelegd naar een ontwerp van de Duitse landschapsarchitect Eduard Keilig (1827-1895). Het ontwerp en de aanleg zelf is één van de belangrijkste en typerende werken van Keilig. Het geheel van de aanleg van het park bepaalt dus de historische waarde.

wetenschappelijke waarde

De aanleg van het park - zowel de structuur, de opbouwende elementen, zoals de beplantingen, de beelden, de water- en heuvelconfiguratie, de belvedère en de brugconstructie, als de zichtassen - is een illustratief voorbeeld van de Landschapsstijl in de landschapsarchitectuur. Het is een monument met bijzondere landschappelijke waarden.
De beplantingen, zowel de hoogstammige bomen als de struiken, hebben een dendrologische waarde.

Aanduiding van

Is de bescherming van

Stadspark

Quinten Matsijslei, Rubenslei, Van Eycklei (Antwerpen)
Het Stadspark van Antwerpen, een driehoekig park tussen de Quinten Matsyslei, de Rubenslei en de Van Eycklei, werd in 1869 ontworpen door de Duitse landschapsarchitect Eduard Keilig.

Is de omvattende bescherming van

Amerika

Rubenslei (Antwerpen)
Beeld in witte natuursteen op een sokkel in hardsteen, vermoedelijk daterend uit de 18de eeuw. “Amerika” werd in 1856 door het stadsbestuur aangekocht samen met het vandaag verdwenen beeld "Afrika", en met andere beelden opgesteld op de Promenade Lonchamps.

Fonteinfiguur

Rubenslei (Antwerpen)
Bronzen beeld op een lage hardstenen sokkel door de Servische beeldhouwer Ratimir Stojadinovic (inscriptie). Het kunstwerk maakte tijdens de zomer van 1958 deel van de tentoonstelling Beeld in de Stad, en werd dat jaar door het stadsbestuur bij de kunstenaar aangekocht. Op 17 oktober 1958 besliste het college tot de huidige opstelling in het Stadspark.

Hangbrug

Van Eycklei (Antwerpen)
In mei 1868 tekende architect Eduard Keilig, de ontwerper van het Antwerpse Stadspark, een detailplan voor de hangbrug in het park. De brug kreeg een spanwijdte van 27,5 meter en rust op een deel van de voormalige aarden wal van de 'Herentalse schans'. De landhoofden van metselwerk zijn uitwendig versierd met kunstmatige rotsen.

Meisje met Geitje

Louiza-Marialei (Antwerpen)
Bronzen beeldengroep op een lage arduinen sokkel door de Franse beeldhouwer en medailleur Marcel Courbier, gegoten door F. Barbedienne in Parijs. Het kunstwerk is afkomstig van het Franse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1930 in Antwerpen, en staat hier sinds 1932 opgesteld.

Monument Belgisch-Congo

Rubenslei (Antwerpen)
Herdenkingsmonument voor de annexatie van Belgisch-Congo, naar een ontwerp door de stadsarchitect Emiel Van Averbeke, en de beeldhouwers Jules Baetes en Jan Kerckx, opgericht in 1911.

Monument Evarist Allewaert

Rubenslei (Antwerpen)
Herdenkingsmonument voor de jurist en liberaal politicus Evarist Allewaert, ontworpen en uitgevoerd door de beeldhouwer Frans Joris in 1890, en vernieuwd door de architect Alexis Van Mechelen in 1911-1912.

Monument Jan Van Beers

Rubenslei (Antwerpen)
Herdenkingsmonument voor de dichter Jan Van Beers, naar een ontwerp door de architect Paul Hankar en de beeldhouwer Alfred Crick, ingehuldigd op 15 augustus 1892.

Monument Koningin Astrid

Rubenslei (Antwerpen)
Herdenkingsmonument voor Koningin Astrid, met het beeldhouwwerk "Moeder en Kind" door Georges Minne uit 1936, ingehuldigd op het Koningin Astridplein op 26 mei 1938. Het monument kreeg later een nieuwe standplaats in het Stadspark, waar het werd ingehuldigd op 7 mei 1949.

Monument Theodoor Verstraete

Rubenslei (Antwerpen)
Herdenkingsmonument voor de kunstschilder Theodoor Verstraete, ontworpen en uitgevoerd door de beeldhouwer Guillaume Charlier in 1908, en ingehuldigd op 16 mei 1909.

Monument voor de gesneuvelden van het 5de, 15de en 25ste Linieregiment en het 5de Vestingregiment

Rubenslei (Antwerpen)
Ingetogen witstenen soldatenfiguur van Raoul Lambeau ter herinnering aan de gesneuvelden van het 5de, 15de en 25e linieregiment en het 5e vestingregiment, slechts in 1979 verhuisd naar het Stadspark.

Oorlogsmonument

Rubenslei, Van Eycklei (Antwerpen)
Het oorlogsmonument werd ontworpen door Eduard Deckers voor de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog en werd ingehuldigd op 21 april 1930.

Standbeeld Henri Leys

Louiza-Marialei (Antwerpen)
Standbeeld van de kunstschilder baron Henri Leys, ontworpen en uitgevoerd door de beeldhouwer Joseph-Jacques Ducaju in 1870-1873.

Standbeeld Louis Major

Rubenslei (Antwerpen)
Standbeeld van de socialistische voorman Louis Major, uitgevoerd door de beeldhouwer Willem Bierwerts, ingehuldigd op 26 september 1987.

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Stadspark [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/5485 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.