Inventaris
Beschermd cultuurhistorisch landschap

Domein Vrieselhof

Beschermd cultuurhistorisch landschap van tot heden

ID
6958
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/6958

Besluiten

Domein Vrieselhof
definitieve beschermingsbesluiten: 26-05-2005  ID: 4386

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.
Provincie
Antwerpen
Gemeente
Ranst, Schilde
Deelgemeente
Oelegem, Schilde
Straat
Goorstraat, Knodbaan, Lemmekensbaan, Schildesteenweg
Locatie
Goorstraat, Knodbaan, Lemmekensbaan, Schildesteenweg (Ranst)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
1 139 950m²
Beschermingsdossiers
4.03/11035/106.1
DA002409
OA003480

Beschrijving

De bescherming als landschap omvat het domein Vrieselhof te Ranst en Schilde.



Waarden

Het domein Vrieselhof is beschermd als landschap omwille van het algemene belang gevormd door de:

natuurwetenschappelijke waarde

Door haar structuur en genese is de natuurwetenschappelijke waarde van de vallei van het Groot Schijn uitzonderlijk te noemen voor Vlaanderen. Hiervoor liggen de lokaal sterk verschillende abiotische condities ten grondslag, wat in het landschap kan afgelezen worden aan de hand van de enorm gevarieerde flora en vegetatie. Deze opvallende soortenrijkdom heeft in de eerste plaats te maken met de variatie in bodemtypes en waterhuishouding. In de onmiddellijke omgeving van Oelegem treft men droge, arme zandgronden, veengronden, zure en kalkrijke klei aan. Dit scala aan bodems vertaalt zich in een weelderige en gevarieerde plantengroei.
De natte, schrale, niet-bemeste graslanden zijn bijzonder opvallend in het beekdallandschap en verdienen door het voorkomen van zeer zeldzame plantensoorten en plantengemeenschappen een absolute bescherming. Het kleine blauwgrasland, dat als relict fungeert van wat eens als vegetatietype meer algemeen in de vallei van het Groot Schijn moet zijn voorgekomen, is de absolute topper. Het is waarschijnlijk het laatste van zijn soort in Vlaanderen.
Ook de aansluitende (park)bossen van het domein hebben een grote ecologische waarde. Zowel de vochtige tot natte loofbossen met hun kenmerkende onderbegroeiing als drogere parkbossen met hun typische plantensoorten zijn aanwijzingen dat het om "oud" bos gaat.
Zelfs het open parkgedeelte (de gazons rond het kasteel) zijn door hun aangepast beheer geëvolueerd tot zeer schrale, droge graslanden. Ook deze open en schrale vegetaties op zandbodem zijn in Vlaanderen zeer zeldzaam geworden.
De mossenflora, die in het gebied goed werd onderzocht, toont ook de natuurwaarde van het voorgestelde landschap aan. Niet minder dan zeven soorten zijn zeldzaam tot uiterst zeldzaam voor Vlaanderen. Het geel schorpioenmos komt in Vlaanderen enkel in het ter bescherming voorgestelde landschap voor.
Gezien de variatie van de voorkomende biotopen in het voorgestelde landschap, kan worden aangenomen dat ook het dierenleven in de Schijnvallei bijzonder moet zijn. Hoewel onderzoek hiervoor nog niet stelselmatig en grondig is uitgevoerd geven losse waarnemingen toch een indicatie van de rijkdom van de fauna. Bepaalde in het landschap voorkomende insectensoorten zijn zelfs zeldzaam tot zeer zeldzaam in Vlaanderen, hetgeen evenzeer geldt voor bepaalde broedvogelsoorten.

historische waarde

Het voorliggende beschermingsvoorstel besteedt terecht veel aandacht aan de natuurwaarden. Deze waarden - die vandaag erg onder druk staan omwille van veranderende milieuomstandigheden en een voortdurend en snel veranderende maatschappij - zijn slechts het resultaat van een eeuwenlang dynamisch evenwicht tussen het omgevende milieu (bodem, waterhuishouding, lokaal klimaat, reliëf, ...), natuurlijke processen (bodemvorming, rivierafzettingen, erosie, vegetatieontwikkeling, ...) en de sterk antropogene invloed vanaf de eerste bewoning tot op heden. Dit broos evenwicht resulteerde in een door een in hoofdzaak agrarisch gebruik ontstaan kleinschalig Kempisch beekdallandschap, waarin natte graslanden (hoofdzakelijk hooilanden/weiden) het uitzicht bepaalden. Met de ontwikkeling van een aantal kasteeldomeinen in de vallei verschenen bossen en werden later parken (waarin bossen het grootste gedeelte van de domeinen innamen) aangelegd.
Op de historische kaart van Ferraris is bijna het volledige gebied langs beide zijden van het Groot Schijn aangeduid als moerassig grasland, onderverdeeld in opstrekkende, langwerpige percelen, zoals nu nog voor de meeste percelen geldt. Het kasteeldomein Vrieselhof is reeds vermeld en de majestueuze dreven en parkstructuur zijn eveneens te herkennen. Nagenoeg 100 jaar later, op de kaart van Vandermaelen, is deze situatie nauwelijks veranderd. Ook de kaarten van de 20ste eeuw (uitgave Militair Geografisch Instituut) geven een vergelijkbaar beeld. In die 300 jaar evolutie ziet men hoofdzakelijk het aandeel bos groeien ten koste van grasland.
Naast de "historische" invloed die het Vrieselhof op zijn directe omgeving heeft gehad, ligt de historische waarde van het voorgestelde landschap voornamelijk in het min of meer "stabiele" bodemgebruik. Hoewel het bos meer en meer overwicht lijkt te krijgen in de Schijnvallei - omwille van de recente afname van landbouwactiviteiten - blijft het aandeel open grasland toch nog aanzienlijk, waarvan de kleinschalige, geperceleerde structuur nog altijd zichtbaar is in het landschap.
Schrale, vochtige en soortenrijke graslanden zijn zeer zeldzaam in Vlaanderen. Nochtans hebben deze vegetatietypes geen natuurlijke oorsprong. Ze zijn het resultaat van de samenspel van specifieke milieucondities (bodem, waterhuishouding) en het eeuwenoud agrarisch gebruik door de mens. Het is vooral de manier waarop deze graslanden werden "beheerd" of "gebruikt" die leidde tot een stabiel, soortenrijk ecosysteem. Voor de moderne landbouw hebben deze schrale en te vochtige of natte graslanden geen waarde meer. Vermits ze niet meer passen in dit door machines bepaalde grootschalige productiesysteem, zijn ze de afgelopen decennia in de Schijnvallei en ook elders in beekvalleien in Vlaanderen massaal verlaten. Daardoor werd een natuurlijke evolutie naar bos ingezet.
In dit gedeelte van de Schijnvallei te Oelegem bleef het oorspronkelijke grasland min of meer gespaard en wordt de eeuwenoude "hooitechniek" nog steeds toegepast, waardoor een parel van een blauwgrasland behouden bleef. Het is enkel door het bestendigen van dit landbouwgebruik dat de soortenrijke graslanden in de vallei behouden blijven. Het spreekt vanzelf dat dan ook de milieucondities, in hoofdzaak de waterhuishouding, in het gebied niet wijzigen.
Voeg daarbij zeven eeuwen geschiedenis van het "Hof van Vriesele" dat jammer genoeg in de Eerste Wereldoorlog werd vernield, maar werd vervangen door een kasteel in neo-Vlaamse renaissancestijl uit het begin van de 20ste eeuw, gelegen in een park met een oud en gevarieerd bomenbestand en met rondom het kasteel een U-vormige omwatering met vijver en grasperken. Het bijhorende koetshuis werd opgetrokken in 1877. De 18de- eeuwse aanleg van het kasteeldomein met zijn typisch "sterrenbos" is tot vandaag bewaard gebleven. Het domein doet nu dienst als provinciaal groendomein.

esthetische waarde

De esthetische waarde van het voorgestelde landschap blijkt uit zowel de cultuuraspecten als de verschillende natuuraspecten. Tot de cultuuraspecten mogen in hoofdzaak het kasteel met bijhorende gebouwen en het geometrisch aangelegd park met majestueuze dreven, evenals het huidig (agrarisch) bodemgebruik gerekend worden. Dit oud agrarisch gebruik leidde tot de huidige natuurwaarden van het domein. In het oog springend zijn daarbij de open, bloemrijke en kleurrijke graslanden en de gesloten, koele bossen in de vallei.
Het is precies deze afwisseling in open en gesloten structuren die het geheel als landschap voor de waarnemer zo aantrekkelijk maken. Hiertoe draagt eveneens het contrast tussen het "strakke" park met zijn wandelpaden en dreven (de historisch-antropogene component aan de ene kant) en de verruigde graslanden, ruigten, struwelen en de meer "natuurlijk aanvoelende", weinig door de mens beïnvloede graslanden (de natuurcomponent aan de andere kant) bij. Het beleven van het historisch kader in een voor de moderne mens nagenoeg "natuurdecor" maakt het landschap (lees: provinciaal domein) juist zo aantrekkelijk voor de wandelaar.

sociaal-culturele waarde

-

Aanduiding van

Is de bescherming van

Domein Vrieselhof

Goorstraat, Knodbaan, Lemmekensbaan, Schildesteenweg (Ranst)
Het domein Vrieselhof omvat het het kasteel Vrieselhof met het bijhorende geometrisch aangelegd park, gelegen in de vallei van het Groot Schijn. De vallei bestaat enerzijds uit open graslanden en anderzijds uit gesloten loofbossen met enkele naaldhoutaanplanten.

Is de omvattende bescherming van

Boswachterswoning

Goorstraat 2 (Ranst)
Alleenstaande T-vormige woning bestaande uit drie vleugels van één travee, geflankeerd door aanbouwsels van één travee onder zadeldak, geregistreerd in 1877.

Kasteel Vrieselhof

Schildesteenweg 95-99 (Ranst)
Kasteel in neo-Vlaamserenaissance-stijl, wederopbouw van 1917-1919, koetshuis met stalling opgetrokken in 1877.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Vallei van het Schijn met kastelen Schilde, Bleekhof en Vrieselhof

Oelegem (Ranst), Schilde (Schilde), Wommelgem (Wommelgem)
De Vallei van het Groot Schijn met kastelen Schilde, Bleekhof en Vrieselhof heeft een relatief gaaf bewaard landschap, dat door de afwisseling van open en gesloten structuren een kleinschalig karakter heeft. Dit wordt nog wordt versterkt door het uitgebreide paden- en drevenstelsel. Het historisch waardevolle gebouwenpatrimonium van de kasteeldomeinen en omliggende oude hoeven geeft het gebied een landelijk karakter, te midden van bebouwing en infrastructuur. Esthetisch waardevol zijn de dreef tussen de dorpskom van Schilde en het Hof van Schilde en de mooi bewaarde repelpercelering bij het Bleekhof.

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Domein Vrieselhof [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/6958 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.