De oorsprong van het watermolengebouw van circa 1790 als ban- of dwangmolen van de heren van Geel klimt op tot de 13de eeuw.

in casu historisch-economische waarde: de palingkelder en de watermolen zijn materiële getuigen van de wijze waarop tot in de 20ste eeuw op microschaal de voedselvoorziening, een essentieel onderdeel van de economie in een historisch perspectief, werd georganiseerd.

Het watermolengebouw annex woonhuis waarvan de bewaarde onderdelen van de uitrusting integrerend deel uitmaken, getuigt van de historische functies o.a. van de zeldzaam geworden wateraangedreven houtzagerij. De molen bezit daarenboven een opmerkelijk zeldzaam geworden archaïsch systeem om de molenstenen recht te zetten, namelijk een 'haspel' of 'windas'. De structuur van het schilddak met zijn oversteek is zeldzaam. Bovendien zijn er in de oversteekconstructie duiventillen ingebouwd. De oversteek beschermde het waterrad tegen de elementen. De palingkelder is een uniek bewaard exemplaar en voorbeeld van een ingenieuze inrichting die van de functionele inplanting van een watermolen op een waterloop gebruik maakte om op de plaats waar ook de grondstof voor brood werd bewerkt in een ander aspect van de voedselbevoorrading te voorzien, namelijk met betrekking tot het vangen en het vers houden van vis, in casu paling. De eeuwenoude lindebomen dragen bij tot de industrieel-archeologische waarde omdat zij een belangrijke rol spelen in de verzekerde werking van de watermolen: omdat ze zo het houten waterrad voor de zon beschutten. De oudste lindeboom kan tot 300 jaar oud zijn. Uniek is echter de inplanting van de dorpsbakkerij (van molen tot bakkerij!) tussen het molenhuis en de rivier en de verbinding met het molenhuis. Goed bewaarde bakhuizen van die ouderdom zijn zeldzaam. In het geval van de Oosterlomolen is de dorpsbakkerij in combinatie met de maalfunctie en de visvangst uniek te noemen als centrum van een dorpsnijverheid.