Beschrijving
De bescherming omvat de pastorie van de Sint-Gillis-Binnenparochie met zijn omgeving met omgrachting, landschapstuin met tuinelementen, Mariagrot en poortgebouw met hekwerk. De site met parochiekerk, pastorie en Zwijveke-abdij werd in 1974 reeds beschermd als landschap.
Waarden
De historische waarde van de pastorie bestaat uit de kerkelijke verplichting aan de pastoor om na een benoeming op zijn beneficie te gaan wonen. Dat vereiste een 'pastoreel huis'. Deze verplichting werd herhaald tijdens het concilie van Trente waardoor in het begin van de 17de eeuw verschillende pastorieën werden gebouwd.
Het is pas ná de seculiere wet van 25 september 1769 dat de meeste pastorieën opgericht werden onder druk van de politieke overheid. De tiendenheffers werden daartoe verplicht. Slechts weinig pastorieën van voor 1769 bleven bewaard wat hen tot bijzondere getuigen én referentiepunten maakt voor de evolutie in de tweede helft van de 18de eeuw. De 19de-eeuwse pastorie, opgetrokken door de gemeente, is het gevolg van Concordaat van 1801.
De pastorie hoort door deze historische context samen met de kerk, gemeentehuis en dorpsschool tot de historisch gegroeide dorpskern, de parochie en het collectieve geheugen van de dorpsgemeenschap.
De artistieke waarde van de pastorie bestaat uit het steeds zeer consequent toepassen van de meest moderne structuur, constructie, decoratie en (tuin)aanleg eigen aan de bouwperiode van het pand (van rococo tot neostijlen). De drang naar het nieuwe en moderne resulteerde niet zelden in het herinrichten van één of meerdere kamers met nieuwe vormen, materialen en stijlen. Verschillende pastorieën getuigen van deze architecturale evolutie. In zowel de 18de als eerste helft van de 19de eeuw is de invloed vanuit Frankrijk op de kunst en architectuur in onze contreien zeer duidelijk. Die invloed is zeer duidelijk merkbaar in zowel de toegepaste stijlen als in de 18de-eeuwse formele tuinaanleg waarbij het huis 'entre cour et jardin' geplaatst werd.
De typologie kent een zeer specifieke evolutie van dubbelhuis naar vrij grondplan. Typisch en uniek voor de pastorie is de mogelijkheid om de bovenverdieping af te sluiten van de benedenverdieping dankzij een smeedijzeren hek of luik dat van op de verdieping kan gesloten worden.
De tuinen getuigen allen van de onverbrekelijke band tussen pastorie en tuin. De zelfvoorzienigheid van de pastoor uitte zich in zowel een sier- als nutstuin. De aanleg is steeds zeer representatief voor de evolutie van formele naar landschappelijke tuin welke in deze periode plaatsvindt.
Verschillende tuinen zijn landschappelijk tevens van betekenis door hun bijzonder dendrologisch waardevol bomenbestand.
De pastorie van de parochie Sint-Gillis-Binnen met inbegrip van omgrachting, landschapstuin, tuinelementen, Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot, poortgebouw, hekwerk is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
historische waarde, sociaal-culturele waarde
in casu architectuurhistorische en in casu landschappelijke waarde: De omgrachte 19de-eeuwse pastorie van Sint-Gillis-Binnen hoort historisch bij de aanpalende Sint-Gillis-Binnenkerk waarvan de geschiedenis opklimt tot de 13de eeuw. De pastoorswoning werd gebouwd op de site en fundamenten van een eveneens omgrachte oudere, minstens tot de 16de eeuw opklimmende, pastorie.
Architectuurhistorisch is de huidige pastorie een representatief voorbeeld voor de 19de-eeuwse pastoriebouw ontworpen in neoclassicistische stijl volgens een traditioneel gevelschema en met dito materialen door een lokaal gerenommeerde architect. Het gebouw dateert uit 1852 en werd ontworpen door stadsbouwmeester Johan Beeckman die in Dendermonde en omstreken een grote reputatie genoot en instond voor de realisatie van een groot aantal overheidsgebouwen.
De omgevende tuin, wellicht bij de bouw van de pastorie in 1852 als landschapstuin aangelegd, geldt als fraai en uitzonderlijk voorbeeld van een pastorietuin met bruggetjes, Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrotje en waardevol bomen- en plantenbestand, zoals oude beuk, trompetboom, moerbeiboom (...) die in stedelijke context eerder uitzonderlijk zijn.
Daarenboven is de behouden eenheid pastorie met tuin én kerk in het tijdens de Eerste Wereldoorlog zwaar geteisterde Dendermonde een uitzonderlijk gegeven en één van de weinige vooroorlogse complexen.