De kerk en pastorie van de Onze-Lieve-Vrouwparochie te Overijse, zijn beschermd als monument.

De kerk en pastorie van Jezus-eik uit de 17de eeuw met ingrijpende verbouwingen aan de voorgevel in de 19de en 20ste eeuw.

Historiek

De kerk (en bij uitbreiding het dorp) is ontstaan als bedevaartsoord rond een Onze-Lieve-Vrouwbeeldje, opgehangen aan een oude eik in het Zoniënwoud.
In de 17de eeuw gebeurden er een groeiend aantal miraculeuze genezingen, dank zij de tussenkomst van Onze-Lieve-Vrouw. De pastoor van het naburige Tervuren liet ze onderzoeken en richtte een altaar op, aan de weg Brussel-Namen. Door het toenemend aantal bedevaarders werd besloten tot de oprichting van een kerk, afhankelijk van de Abdij van Park in Heverlee. De kerk werd erkend als parochiekerk in 1700.

Bouwcampagne van circa midden 17de eeuw, met, naar verluidt, wijziging in de oorspronkelijke opzet en westgevel van 1668.
Eerstesteenlegging op 20 april 1650 volgens bouwopschrift op de oostwand van het schip: "ChrIst et VIrgInIs ope VICtor paCfICVS arChIDVX aVstrIae LeopolDVs ponebat".
Tweede gevelsteen met opschrift: "Christo et sacra Virginis / Deve V Cliens / Leopoldus Austriaeus / anno Jubilari posuit (1646)", bij de fundering van de rechterzijgevel.

De barokgevel, voorkomend op bedevaartvaantjes, werd in 1868 vervangen door een neogotische met westerdakruiter. Tijdens de restauratie van 1970 stortte de westgevel in en werd dan vervangen door een kopie van de oorspronkelijke, onder leiding van architect S. Brigode, zoals vermeld op een cartouche boven de deur: "In honorem / B. Mariae Virg / aedif. MDCLXVIII / Rest. MCMLXX".

Pastorie gebouwd in de 17de eeuw tegen het koor van de kerk.

Beschrijving

Barokke zaalkerk van zes traveeën op een rechthoekig plattegrond, binnenin smaller rechthoekig koor geflankeerd langs beide kanten door sacristieën en aanleunende pastorie aan de oostkant. Het ontwerp wordt vaak toegeschreven aan architect J. Francart.
Bak- en zandsteenbouw. Gereconstrueerde westgevel met gedrongen hals, geflankeerd door vleugelstukken en uitlopend op een driehoekige bekroning; vrij strakke maar picturale compositie met verticale muurbanden en meer uitgewerkte deur-, venster- en oculusomlijstingen gecantonneerd door de nodige klauwstukken.

Zeer sobere noord- en zuidgevels, op hoge zandstenen sokkel, geritmeerd door steunberen die worden afgelijnd door hoekstenen en bekroond met voluutvormige koppen. Hoog geplaatste rondboogvensters met kleine imposten, sluitsteen en gekorniste waterlijst. Kroonlijst op modillons en leien zadeldak met oosterdakruiter.
Nauwelijks uitstekende oosterpuntgevel met speklagen en een centraal rondboogvenster in een geblokte omlijsting.
Bredere koortravee met zelfde rondboogvenster boven twee kleine boogvormige sacristieraampjes. Gedichte zuidingang.

De pastorie is een bak- en zandstenen constructie in traditionele stijl, afgedekt met een dubbel leien schilddak op zandstenen modillons (nok loodrecht op oostgevel). Drie bouwlagen van drie traveeën breed(twee traveeën diep) op een hoge afgeschuinde onderbouw van zandsteen. Gerestaureerde kruis- en kloosterkozijnen verrijkt met negblokken en een dubbele ontlastingsboog van baksteen met sluit- en aanzetstenen van zandsteen. In de oostgevel, een rechthoekige deur bekroond met een hanekamlatei en een vierkant bovenlicht; noordgevel voorzien van een rondboogdeur onder een bovenlicht met tussenstijl.

Interieur

Kleurrijk interieur met gemarmerde architectonische elementen en fraai houtwerk met ingewerkte schilderijen.
Tongewelf met dunne kruisribversiering en brede gemarmerde gordelbogen opgevangen door pilasters die de bovenmuren ritmeren en steunen op een gekorniste lijst met gegroefde consoles. Rondboog naar het koor gevat tussen twee pilasters. Rijke boogvulling opgevat als een soort van gebroken gebogen fronton met centraal bouwopschrift tussen een wapensteen en een abtsblazoen, steunend op de flankerende vleugelstukken; overvloedshoorn in de zwikken. Pseudo-kruisriboverwelving boven de koortravee en plafond op moerbalken over de sacristieën.

De pastorie heeft een aangepast interieur; verbinding met de kerk door middel van een deur die uitkomt achter het hoofdaltaar.

Meubilair

• Schilderijen, onder meer Annunciatie, school van Van Loon (17de eeuw) en andere uit de 18de eeuw.
• In de beuklambrisering, een aantal portretten geschonken uit dank na genezing, aantal gedateerd (tweede helft 17de eeuw - eerste helft 19de eeuw).
• Gestoffeerd bedevaartbeeldje van Onze-Lieve-Vrouw op een eiken stam komend van de "Jezus-Eik".
• Barok- en classicistisch meubilair uit de tweede helft van de 17de eeuw en 18de eeuw, onder meer een barokke biechtstoel geschonken door Hertog I van Arenberg (zie opdracht).
• Gemarmerde hoofd- en zijaltaren met eerder classicistische inslag (eerste helft 18de eeuw) en régence preekstoel, gedateerd 1757.