Beschrijving
De bescherming als monument omvat de woning van de grafdelver, gelegen vlak naast de toegangspoort. Een deel van de ommuurde burgerlijke begraafplaats is beschermd als stadsgezicht.
Waarden
De drie begraafplaatsen zijn illustratief voor de geschiedenis van de gemeentelijke en stedelijke 'begraafplaatsen' die onder invloed van de wetgeving inzake volksgezondheid en verorderingen evolueerden van een ommuurd kerkhof rond de parochiekerk in het centrum van de gemeente en gemeenschap (zie Mespelare), tot een buiten de dorpsgemeenschap geïsoleerde aangelegde begraafplaats. Baasrode geldt hiervoor als een uitzonderlijk vroeg voorbeeld (1837); de stedelijke begraafplaats van Dendermonde (1882) als een door de stadsarchitect monumentaal ontworpen ensemble in neogotische stijl.
Zowel de begraafplaats van Mespelare, van Baasrode als van Dendermonde bezitten een architectonisch geaccentueerde toegang met een zeldzaam en beeldbepalend karakter.
De oorspronkelijke gebouwen die tot de infrastructuur van een begraafplaats horen, namelijk een dodenhuisje en/of de woning/bergplaats van de grafdelver bleven in tegenstelling tot veel andere begraafplaatsen in situ bewaard.
Baasrode beschikt over een opmerkelijke en uitzonderlijke collectie gietijzeren grafkruisen die geldt als belangwekkende getuigenis van het funeraire erfgoed van de lagere maatschappelijke bevolkingsklasse. Dendermonde daarentegen herbergt een groot aantal fraaie 19de- en 20ste-eeuwse praalgraven vervaardigd voor de welstellende lokale notabelen en die door vorm, materiaalgebruik, symboliek de rijkdom en welvaart van de hogere sociale klasse visualiseren en het wereldlijk onderscheid tussen arm en rijk benadrukken.
Delen van de burgerlijke begraafplaats van Dendermonde omvattende: de woning van de grafdelver is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
artistieke waarde, historische waarde
in casu cultuur- en architectuurhistorische waarde: De eind 19de-eeuwse stedelijke begraafplaats, aangelegd op een speciaal daartoe aangekocht terrein op de grens met Appels, is illustratief voor de historische evolutie van de kerkhoven die omwille van volksgezondheidsredenen en in opdracht van de overheden uit de dorps- en stadskernen bij de parochiekerk werden verwijderd en naar een terrein buiten de stad of gemeente werden verplaatst.
De gaaf bewaarde nieuwe begraafplaats van Dendermonde geldt als representatief voorbeeld van een als ensemble aangelegde begraafplaats met geometrische kruisvormige aanleg, driehoekige hoekperken, groenblijvende beplanting, met bijhorende grafkapel, toegangspoort, grafdelverswoning met lijkenhuisje.
De ommuurde begraafplaats werd tussen 1881 en 1883 in neogotische stijl ontworpen door stadsarchitect Edouard Bouwens (1840-1897) die lokaal een grote reputatie genoot. Opmerkelijk is zeker de monumentale toegangspoort, die intrinsiek beladen is met de symboliek van een "memento mori". Tot het oorspronkelijke plan behoorde ook een kleine woning voor de grafdelver, die aansluit op de concave voorzijde van de kerkhofrnuur.
De begraafplaats werd in 1884 verfraaid met een hoger en loodrecht ten opzichte van de toegangspoort gelegen neogotische grafkapel, die een centrale plaats kreeg binnen de begraafplaats en waar de in kruisvorm aangelegde gangen op uitkomen. In 1886 creëerde de Dendermondse beeldhouwer Jozef Loret Asselman, op eigen initiatief, een calvarie voor de neogotische grafkapel. In 1894 voegde hij daar nog twee gepolychromeerde houten beelden in dezelfde stijl aan toe van Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Jan de Doper. Beide beelden staan op fraaie neogotische sokkels in hout aan weerszij van de gekruisigde Christus.
De grafkapel met calvarie symboliseert het lijden van Christus en is van oudsher een devotieobject dat teruggaat op de intense verering van de 'calvarieberg'. De calvarie herinnert tevens aan het middeleeuws gebruik om op de kerkhoven een calvarie op te richten om over de doden te waken en Christus' kruisdood om de mensheid te redden te symboliseren.
Deze stijlzuivere grafkapel met bijhorende beeldengroep getuigt tevens van een hoge kunstzinnigheid en artistieke kwaliteit. Ook een neogotisch beeld op een dito sokkel van Onze-Lieve-Vrouw met Kind kadert in de aanleg van de site.
De allure van de begraafplaats wordt verder bepaald door een hele reeks praalgraven in arduin, die rondom de kerkhofmuur zijn aangelegd in een neogotische of neoclassicistische vormgeving en de monumentale grafmonumenten van de familie Van Aelter - Van der Straeten en van de familie De Bruyn. Deze praalgraven, gerealiseerd door bekwame grafzerkmakers en/of steenkappers, gelden als representatieve en waardevolle plaatselijke voorbeelden van 19de- en 20ste-eeuwse grafmonumenten vervaardigd voor de lokale notabelen die onder meer door vorm, materiaalgebruik en symboliek de rijkdom en welvaart van de hogere sociale klasse visualiseren en het wereldlijk onderscheid tussen arm en rijk benadrukken.
Twee zeldzame voorbeelden van gietijzeren grafkruisen die tot het funerair erfgoed van de lagere maatschappelijke bevolkingsklasse behoren contrasteren met de nabijgelegen monumentale praalgraven van de hogere sociale klasse.
Het aan de burgerlijke begraafplaats palende Krijgskerkhof met rechthoekig grondplan, strakke aanleg met identieke zerken met vermelding van naam en regiment, is de laatste rustplaats van de tijdens de wereldoorlogen gesneuvelde Belgische en buitenlandse soldaten. Het is een trieste herinnering aan het oorlogsverleden van Dendermonde.
Het beeldbepalende oorlogsmonument in de vorm van een bronzen beeld van een Belgische soldaat, dat in 1930 in opdracht van het Dendermondse stadbestuur vervaardigd werd door de Dendermondse beeldhouwer Alfred Courtens (1889-1967), is een representatief voorbeeld uit het oeuvre van deze kunstenaar, die voornamelijk bekendheid verwierf als ontwerper van hulde- en oorlogsmonumenten.