Beschrijving
De bescherming als monument omvat enkele delen van de burgerlijke begraafplaats van Baasrode, meer bepaald de muur met toegang tot de begraafplaats, het lijkenhuis en de bergplaats van de grafmaker. Ook het centrale deel of het Hofken en 35 grafkruisen zijn als monument beschermd.
Waarden
De drie begraafplaatsen zijn illustratief voor de geschiedenis van de gemeentelijke en stedelijke 'begraafplaatsen' die onder invloed van de wetgeving inzake volksgezondheid en verorderingen evolueerden van een ommuurd kerkhof rond de parochiekerk in het centrum van de gemeente en gemeenschap (zie Mespelare), tot een buiten de dorpsgemeenschap geïsoleerde aangelegde begraafplaats. Baasrode geldt hiervoor als een uitzonderlijk vroeg voorbeeld (1837); de stedelijke begraafplaats van Dendermonde (1882) als een door de stadsarchitect monumentaal ontworpen ensemble in neogotische stijl.
Zowel de begraafplaats van Mespelare, van Baasrode als van Dendermonde bezitten een architectonisch geaccentueerde toegang met een zeldzaam en beeldbepalend karakter.
De oorspronkelijke gebouwen die tot de infrastructuur van een begraafplaats horen, namelijk een dodenhuisje en/of de woning/bergplaats van de grafdelver bleven in tegenstelling tot veel andere begraafplaatsen in situ bewaard.
Baasrode beschikt over een opmerkelijke en uitzonderlijke collectie gietijzeren grafkruisen die geldt als belangwekkende getuigenis van het funeraire erfgoed van de lagere maatschappelijke bevolkingsklasse. Dendermonde daarentegen herbergt een groot aantal fraaie 19de- en 20ste-eeuwse praalgraven vervaardigd voor de welstellende lokale notabelen en die door vorm, materiaalgebruik, symboliek de rijkdom en welvaart van de hogere sociale klasse visualiseren en het wereldlijk onderscheid tussen arm en rijk benadrukken.
Delen van de burgerlijke begraafplaats van Baasrode, met name: muur met toegang, dodenhuisje en bergplaats van de grafmaker is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
artistieke waarde, historische waarde, sociaal-culturele waarde
in casu cultuurhistorische waarde: Als representatieve en vroege getuige van een landelijke begraafplaats, al in 1837 aangelegd ter vervanging van het parochiaal kerkhof door het gemeentebestuur. De aanvankelijke kleine begraafplaats bijgenaamd het 'Hofken' is aan de straat opvallend gemarkeerd door een fraai architectonisch geheel van 1894 dat een zeldzame getuige is van dergelijk type funeraire architectuur in een landelijke context. De constructie in decoratieve baksteenarchitectuur met eclectische stijlinvloeden omvat het dodenhuisje en de bergplaats van de grafmaker verbonden door een uitgewerkte afsluitmuur met centrale ingang en met kruismotief.
Het middenpad leidt naar het deel van het 'Hofken' dat een uitzonderlijk voorbeeld biedt van een historisch gegroeide vrije opstelling van graftekens, contrasterend met de veeleer gebruikelijke strakke planmatige aanleg op begraafplaatsen. De kern ervan wordt bepaald door een traditioneel, ingevolge het christelijk geloof, op begraafplaatsen aanwezige kerkhofkruis, hier opgericht in 1874 naar ontwerp van bouwkundige J. Saeys, met aan de voet ervan een ensemble van in kruisvorm staande graftekens van pastoors. Min of meer concentrisch daar rond staan de mooiste praalgraven en graftekens van aanzienlijke families opgesteld. Zij vertegenwoordigen de meest vooraanstaande politici, gezagdragers, scheepsbouwers en andere industriëlen die van bijzondere betekenis geweest zijn voor de industriële groei en sociaal-economische evolutie van Baasrode. De hardstenen graftekens binnen het centraal deel van het 'Hofken' vormen binnen de oude begraafplaats naar materiaal, vormgeving, stijl, symboliek en ornamentiek, een representatief geheel van waardevol lokaal funerair erfgoed van het derde kwart van de 19de eeuw tot het tweede kwart van de 20ste eeuw afkomstig van bekwame grafzerkmakers en/of steenkappers.
De 35 gietijzeren grafkruisen vertegenwoordigen, met hun variëteit aan types en hun specifieke ornamentiek en iconografie, als uitzonderlijk grote groep van funeraire gedenktekens eigen aan de lagere maatschappelijke bevolkingsklasse op een zelfde begraafplaats, een belangwekkende· materiële getuigenis voor de geschiedenis van de dodenverering.