De Sint-Martinuskerk te Overijse, is beschermd als monument.

Sint-Martinusparochiekerk van Overijse met Romaanse toren en gotische beuken en koor.

Historiek

In zijn huidige vorm vertoont deze zandstenen kruisbasiliek een westertoren met romaanse kern (12de eeuw?), een gotische midden- en dwarsbeuk en een koor opgericht na de brand van 1489; de overwelving van het koor werd beëindigd in 1520.
Bij een tweede brand in 1696 verdween het beukgewelf en werd ook de bovenbouw van de toren beschadigd. De nieuwe overwelving dateert van 1719 (jaartal op tweede gordelboog naar het oosten); naar verluidt zouden ook de zijbeuken op dat tijdstip zijn heropgebouwd. Ze werden aangepast tijdens de restauratie van 1881 onder leiding van architecten C. Almain en De Hase (gevelstenen in koor).

Beschrijving

Vierkante romaanse toren (12de eeuw?) in vrij regelmatig verband gemarkeerd door twee kordons waartussen rondboogvensters met latere galmborden werden aangebracht. In de deels verhoogde hoogste verdieping (na 1692) resten sporen van gekoppelde rondboogvormige galmgaten steunend op de tweede waterlijsten. De rondboogvensters zijn afgewerkt met vlakke hoek- en boogstenen; kwartronde stenen kroonlijst onder de ingesnoerde naaldspits (leien); vier dakkapellen met driehoekig fronton en bolspits waarin telkens een uurwerkplaat werd aangebracht.
Nieuwe bekleding van de onderbouw, gestut door steunberen met driedubbele versnijding; spitsboogvormig portaal en westervenster in neogotische stijl (vierde kwart 19de eeuw).

Westgevel van de zijbeuken en hun noord- en zuidgevel, in een vrij vlak, regelmatig verband op afgeschuinde sokkel, geritmeerd door steunberen met dubbele versnijding; spitsboogvormige tweelichtvensters onder een waterlijst met gestrekte uiteinden (resultaat van restauratie).
In de bovenmuren van het schip, telkens drie steekboogvensters onder zware druiplijsten behorend tot de herstellingswerken van circa 1719.

Scherp leien zadeldak aansluitend bij de bedaking van koor en transeptarmen (gelijke hoogte).
Transeptarmen met blinde oost- en westgevels gemarkeerd door de afgeschuinde sokkels en twee waterlijsten die ook over de steunberen lopen. Noordpuntgevel met finaal (restauratie?) en schouderstukken, gestut door haaks op elkaar gestelde steunberen; doorgetrokken waterlijsten die langs de afzaat en de boogrug van het spitsboogvormig vierlichtvenster lopen; zelfde gevelordonnantie voor de zuidertranseptarm maar de zuidpuntgevel wordt er gestut door overhoekse steunberen.

Opengewerkte koorpartij geritmeerd door versierde steunberen van het Brabantse type: casement met tootboog en ingeschreven driepas - bedoeld als beeldnis - boven de waterlijst ter hoogte van de vensterafzaten, boven de versnijding, overhoekse kop met twee gelijksoortige maar nu vlakke casementen onder een ezelsrugboog met hogers en een overkoepelend finaal. Brede spitsboogvormige vier- en vijflichtvensters met onder meer visblaastracering.
Tegen de zuiderkoormuur, sacristie van twee traveeën met zeer eenvoudige gevel gestut door steunberen; twee onversierde, getraliede spitsboogvensters met latere indeling; hoog leien lessenaarsdak.

Interieur

Binnenin, brede spitsboogarcade tussen toren en het schip van drie traveeën. Basilicale opstand: laat-gotische zuilen met een achtzijdig voetstuk en een vrij smal kolenbladkapiteel afgelijnd door een achtzijdige abacus; geprofileerde spitsboogarcaden (einde 14de eeuw - eerste kwart 15de eeuw); ingedrukte kruisribgewelven gescheiden door brede gordelbogen verrijkt met caissons - jaartal 1719 in de meest oostelijke boog - en opgevangen door consoles met classicistische inslag. Bakstenen kruisribgewelven in de zijbeuken.
Kruisribgewelf van de kruising opgevangen door de hogergeplaatste halfkapitelen van de oostelijke beukzuilen en driekwartzuilen tegen de oostelijke wanden van de transeptarmen.
Noord- en zuidtranseptarmen van drie traveeën, overkluisd door middel van kruisribgewelven.

Hoge spitsboog met tenietlopend profiel tussen kruising en koor. Vrij rijzig en helder koor met kruisriboverwelving - beëindigd 1520 -waarvan de peerkraalribben en gordelbogen doorlopen in kapiteelloze bundelzuiltjes op hoge sokkel

Meubilair

• Glasramen in het koor, J.B. Capronnier, 1881
• Gestoffeerd Onze-Lieve-Vrouwebeeld en Heilige Antonius (16de eeuw)
• Barokke zijaltaren (17de eeuw)
• Rococo lambriseringen in transept en zijbeuken (midden 18de eeuw)
• Biechtstoelen (18de eeuw)
• Gotische doopvont met wapen der van Hoorn, (15de eeuw)
• Verder talrijke grafplaten tegen de gevels.