Inventaris
Beschermd monument

Parochiekerk Sint-Martinus met kerkhof

Beschermd monument van tot heden

ID
9000
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/9000

Besluiten

Parochiekerk Sint-Martinus met cultuurgoederen, kerkhofsite en beboomd dorpsplein
definitieve beschermingsbesluiten: 07-07-2014  ID: 5466

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.
Provincie
Oost-Vlaanderen
Gemeente
Berlare
Deelgemeente
Berlare
Straat
Dorp
Locatie
Dorp (Berlare)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
3 335m²
Beschermingsdossiers
4.001/42003/102.1
4.01/42003/128.1

Beschrijving

De parochiekerk Sint-Martinus is, samen met de historische kerkhofsite en met inbegrip van de cultuurgoederen, beschermd als monument.

Deze bescherming dateert uit 2014 en is een uitbreiding van eerdere beschermingen. In 1942 immers werden de oudste delen van de kerk, zijnde de toren en de eerste travee zijbeuken reeds beschermd als monument. In 1978 volgde de bescherming van het orgel. Met deze laatste bescherming is de kerk nu volledig beschermd als monument. Ook de cultuurgoederen die integraal deel uitmaken van de kerk en de historische kerkhofsite rond de kerk met hekwerk en negentien grafkruisen, zijn mee opgenomen in de bescherming.

Cultuurgoederen die integrerend deel uitmaken van de bescherming

Schilderijen: ondersteunen de historische en de artistieke waarde van de kerk:

  • 1. "De Lanssteek", kopie van Rubens' Kruisiging, 17de eeuw. Kwalitatief barok schilderij.
  • 2. "Kersttafereel" of "de Geboorte van Jezus", 1792. Schilderkunstig van hoge waarde.
  • 3. "Christus aan het Kruis". Kunstig schilderij op paneel uit eerste helft 17de eeuw.
  • 4. Kruisweg. Kwalitatief schilderwerk uit het atelier van Léon Bressers (Gent), exemplarisch voor de neogotische kerkuitrusting.
  • 5. Drieluikje met geschilderde voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand. Representatieve neogotische uiting van Mariadevotie binnen een kerk.

Beeldhouwwerken: ondersteunen de historische en de artistieke waarde van de kerk:

  • 6. Sint-Martinus te paard, gegoten geelkoperen beeld uit de 16de eeuw. Als overblijfsel uit de oude kerk getuigend van de voorgeschiedenis van het huidig kerkgebouw. Zeldzaam door de ouderdom en het specifieke materiaal.
  • 7. Houten borstbeeld van Sint-Martinus, patroon van de kerk, uit de 18de eeuw. Kwalitatief beeldhouwwerk met grote uitdrukkingskracht.
  • 8. Heilige Barbara, houten beeld. Exemplarisch als neogotisch beeldhouwwerk.
  • 9. Gepolychromeerde reeks gipsen heiligenbeelden op consoles: Theresia van Lisieux, Sint-Jozef met het kind Jezus, Heilige Antonius van Padua, Heilige Rita, Heilige Antonius Abt meteen varken, Heilige Benedictus, Heilige Anna, moeder van Maria. Heilige Franciscus Xaverius, Heilige Hart van Maria, Heilige Hart van Jezus. Representatieve beeldenreeks getuigend van gangbare heiligen devotie in de kerk.


Waarden

Parochiekerk Sint-Martinus, uitbreiding van de bescherming tot de volledige kerk en de historische kerkhofsite met hekwerk en negentien grafkruisen, met inbegrip van de cultuurgoederen die er integrerend deel van uitmaken is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

historische waarde

De Sint-Martinuskerk, prominent aanwezig op een naar structuur middeleeuws driehoekig dorpsplein met aanliggend kasteeldomein van de lokale heren van Berlare, is een sterk herkenbaar relict van een in oorsprong middeleeuwse kerksite. Het kerkgebouw omvat drie belangrijke bouwfasen uit haar bouwgeschiedenis: de 15de-eeuwse westelijke travee met westtoren, de 1719 gedateerde middenbeuk geïntegreerd in de neogotische uitbreiding (1909-1911) van het schip door Sint-Lucasarchitect Henri Valcke en gedateerd 1910. De negentien gietijzeren grafkruisen, afkomstig van de begraafplaats en overgeplaatst binnen het areaal van het vroegere kerkhof rondom de kerk, visualiseren de vroegere funeraire functie van de historische kerkhofsite.

historische waarde

in casu architectuurhistorische waarde: : Binnen het overwegend religieus architecturale oeuvre van architect Henri Valcke is de uitbreiding van de Sint-Martinuskerk (1909-1911) exemplarische als zijn vroeg kwalitatief bouwwerk gerealiseerd voor Wereldoorlog I. Stilistisch is het representatief voor de periode van de late neogotiek en voor de Gentse Sint-Lucasschool. Achter de symmetrische gotische westpartij, sluit het brede neogotische kerkschip aan, opgevat als een hallenkerk volgens een duidelijk symmetrisch basisconcept waardoor het bouwwerk, ondanks de verschillen in houding, materialen en stijl tussen beide delen, toch als een sterk samenhangend geheel overkomt. Het kerkschip vertoont een solide massa met een evenwichtige opbouw en mooie proporties. Door het contrast- en kleurrijk metselwerk van gevarieerde gele tot oranje bakstenen met kalkzandsteen, bezit de constructie ook een eclectisch karakter. Dit aspect draagt bij tot de grote eigenheid van het ontwerp, wat illustratief is voor de creaties van Henri Valcke. De hoge sacristiepartij, met portaal en torentje voegt, ook compositorisch, nog een specifieke pittoreske component toe aan de constructie. De smeedijzeren afsluiting die de kerk deels omringt, uitgevoerd naar ontwerp van 1910 van architect Alexis Sterckx binnen het kader van de heraanleg van het vroegere kerkhof, sluit met haar neogotische vormgeving stilistisch aan bij het kerkgebouw.

historische waarde

in casu cultuurhistorische waarde: : Als traditionele, decoratief uitgewerkte graftekens zijn de negentien gietijzeren grafkruisen tevens cultuurhistorisch waardevol als funerair erfgoed en als getuigenis van een specifieke wijze waarop het kruis als christelijk symbool in gebruik bleef.

artistieke waarde

Een aantal kunstvoorwerpen en stukken meubilair uit de 17de en 18de eeuw afkomstig uit de oude kerk vertegenwoordigen ook een onmiskenbaar artistiek belang. Daaronder twee schilderijen uit de Vlaamse School, een borstbeeld van de Heilige Martinus. Afgezien van een kerkmeesterbank, een armenmeesterbank, twee biechtstoelen en de houten afsluiting van de vroegere doopkapel zijn vooral de laat 18de-eeuwse preekstoel in Lodewijk XVI-stijl en de vier daaronder toegevoegde beelden uit begin 18de eeuw uitzonderlijk als houtsnijkunst. Het kunstzinnige neogotische meubilair besteld in 1911 na vernieuwing van de kerk in het Gentse atelier Sinaeve-D'hondt omvat drie altaren, communiebank, koorgestoelte en twee biechtstoelen. Zij harmoniëren stilistisch met de kruisweg, met ander neogotisch kerkmeubilair waaronder de doopvont en het gestoelte onder het orgel, en met de polychrome reeks heiligenbeelden. De figuratieve glasramen uit de jaren 1930 van het Gentse atelier Hendrik Coppejans zijn een belangrijke uiting van neogotische glasraamkunst. Als geheel vormen deze elementen een representatief ensemble van neogotische kerkstoffering in samenhang met de architectuur.

Aanduiding van

Is de bescherming van

Parochiekerk Sint-Martinus met kerkhof

Dorp (Berlare)
De Sint-Martinuskerk, gelegen op een middeleeuwse kerksite, getuigt nog steeds van de drie bouwfasen uit haar bouwgeschiedenis; de 15de-eeuwse westelijke travee met westtoren, de middenbeuk uit het eerste kwart van de 18de eeuw en de neogotische uitbreiding van het schip naar ontwerp van architect Henri Valcke uit 1910-1911. De vrijstaande dorpskerk bezat voorheen een omringend ommuurd kerkhof. Op de restant van het kerkhof staan negentien gerecupereerde grafkruisen.

Is de omvattende bescherming van

Oorlogsmonument

Dorp (Berlare)
Oorlogsmonument voor de gesneuvelden, de opgeëisten en de burgerlijke slachtoffers van de gemeente Berlare tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog en als aandenken voor de 63 Belgische soldaten gesneuveld tijdens de Slag te Berlare van 4-8 oktober 1914. Het monument werd ontworpen door Jules Vits en ingehuldigd in 1930.

Is de gedeeltelijke bescherming van

Beboomd dorpsplein en kerksite

Dorp (Berlare)
Het driehoekige beboomde dorpsplein gaat samen met de kerksite van de Sint-Martinuskerk terug op de middeleeuwse dorpskern van Berlare aan een kruispunt van wegen naast het kasteeldomein van de lokale heren.

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Martinus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/9000 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.