Historisch overzicht

Na de Duitse inval op 4 augustus 1914 en de val van Luik, besloot het Belgische leger zich terug te trekken in het Hageland, waar een opeenvolging van rivieren - de Velpe, de Kleine Gete, de Grote Gete en de Dijle -, de ertussen gelegen heuvelruggen en een uitgebreid net van verbindingswegen, een geschikt slagveld vormden om een vertragend gevecht tegen de Duitsers te voeren. Leuven deed dienst als commandopost en uitvalsbasis, verdeelcentrum voor bevoorrading en zou de doorgangspoort zijn voor de terugtrekkende beweging naar Antwerpen indien de verdediging onhoudbaar werd.

Hoewel met de Slag der Zilveren Helmen bij Halen (12 augustus 1914) een overwinning werd geboekt op het Duitse leger, was het succes van de Gete-stelling van korte duur: het Belgische leger zou op 18 augustus in de Slag op de Zeven Zillen zware verliezen lijden in Oplinter, Sint-Margriete-Houtem en Grimde. Daarop beslist de legerleiding de Belgische troepen terug te trekken tot de fortengordel rond Antwerpen. Op 19 augustus verliet koning Albert Leuven. Tienen was inmiddels bezet en het Duitse leger rukte op naar Diest, Aarschot en Leuven. Tegen de middag werden in Leuven aan de Tiensepoort kanonschoten gehoord: even later trokken de Duitse troepen de stad in via de Tiensestraat, Duitse soldaten werden in de stad ingekwartierd. Op 23 augustus werd Leuven onder het bevel van Ortskommandant Manteuffel geplaatst om van daar uit - als belangrijk wegenknooppunt - de doortocht naar de Franse grens mede mogelijk te maken. Intussen werd het Belgische leger gereorganiseerd om vanuit Antwerpen de Duitse opmars aan de noordflank te vertragen en de troepen te verzwakken. Op 25 augustus rukte vanuit Mechelen een Belgisch front op van 15 kilometer, met Leuven net binnen het bereik van de linker flank. De in Leuven ingekwartierde Duitse troepen worden ter versterking richting Mechelen uitgezonden, de troepen uit Tienen worden naar Leuven geroepen. Door de Duitse vrees voor "franc-tireurs", het door schoten in Leuven duidelijk hoorbare, vanuit Mechelen oprukkende Belgische offensief en de paniekreactie van Duitse troepen op de terugtocht, ontstaat verwarring bij de aankomst van de Duitse troepen in Leuven. Overtuigd dat ze door Belgische soldaten of burgers onder vuur genomen worden, zaaien Duitse soldaten vernieling en terreur: de Sint-Pieterskerk, de Universiteitshal en andere officiële gebouwen werden samen met 1120 woningen in brand gestoken, er vielen meer dan 200 burgerslachtoffers en 600 burgers werden gedeporteerd. In een mum van tijd waren ganse stadsdelen - van het station over de voormalige Statiestraat (nu Bondgenotenlaan) tot aan de Grote Markt en de daar rond liggende straten - verworden tot as en puin. Enkele dagen later, op 27 augustus, werd de Leuvense bevolking bevolen de stad te ontvluchten.

In het vanuit Mechelen oprukkende Belgische front en de daarop volgende gevechten, werd ook Herent niet gespaard: op de Mechelsesteenweg van het Windgat tot aan het kruispunt van de Winkselsesteenweg en de huidige Gebroeders Massantstraat stonden nog slechts enkele huizen en boerderijen recht, al de rest was platgebrand. Het gemeentehuis werd door brand verwoest, het 'kasteeltje' en de graanmolen van de familie Meulemans werden geplunderd en in brand gestoken. Pastoor Van Bladel werd terechtgesteld te Leuven en in totaal kwamen 72 inwoners om.

Het oorlogsgedenkteken van Herent werd in 1928 ontworpen en vervaardigd door Antoine Jorissen (Leuven 1884 - Herent 1962), die leerde boetseren in het atelier van Gerard Van der Linden aan de Academie van Leuven. Later werd hij in de Academie van Brussel leerling van beeldhouwer Victor Rousseau (1865-1911) en werkte bij Frantz Vermeylene junior in diens medailleuratelier. Jorissen vervaardigde oorlogsmonumenten voor Herent, Leefdaal, Autre-Eglise en Ave et Auffe. Ook het in 1952 ingehuldigde monument van Albert I aan de gelijknamige laan in Leuven is van zijn hand.

Beschrijving

Het oorlogsgedenkteken op het Onze-Lieve-Vrouwplein van Herent is ingeplant in een rechthoekig plantsoen dat van het openbaar domein is afgescheiden door middel van een smeedijzeren hekje met centraal poortje, een hardstenen plint met afzaten en aan de achterzijde uitlopend op bakstenen pijlers met hardstenen sierbekroning. Het plantsoen is voorzien van omlopend grindpad en is vóór het monument halfcirkelvormig beplant met buxus binnen een similistenen boord. In similisteen uitgewerkte gedenkmuur met sculpturale middenpartij en uitlopend op twee lage, conische hoekpilasters, bekroond door een bloementuil en soldatenhelm en voorzien van de inscripties "1914"/ "1918". De sculpturale middenpartij wordt gevormd door een hoge sokkel met in halfreliëf het wapen van Herent, en een obelisk waarvoor een zittende vrouw en een jongen, de vrouw omhoog wijzend naar het opschrift "GEDENK". De muur met lage plint is samengesteld uit een pseudo-borstwering waarop de namen van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog - "ONZE HELDEN" en "ONZE SLACHTOFFERS", respectievelijk links en rechts van de middenpartij - en erboven een vermoedelijk later toegevoegd, spiegelboogvormig gedeelte met de data en de namen van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

De bescherming als monument betreft het oorlogsmonument ontworpen en uitgevoerd door Antoine Jorissen, gelegen op het Onze-Lieve-Vrouwplein, ten zuidwesten van de Onze-Lieve-Vrouwkerk.