Het Hof ten Houte bevindt zich ten noordwesten van het centrum van Merchtem, aan de rand van het gehucht Dries, omringd door weiden en akkerland. De site bestaat uit een vierkante woontoren met aanleunende hoevegebouwen die ingeplant zijn tegen de noordoostelijke valleiflank van de Brabantse beek.

Historiek

De benaming ‘Hof ten Houte’ refereert aan het Buggenhoutbos waarop het werd ontgonnen en dat tot de Eerste Wereldoorlog nog tot tegen het hof reikte. Oorspronkelijk een leen van de hertog van Brabant, gelegen op de grens met Vlaanderen, was het hof ten Houte achtereenvolgens in het bezit van verschillende adellijke geslachten met de eerste heren van Merchtem, de familie Hobosch (voor 1270), de van Assche (1270-1468) en Spinola (17de- begin 18de eeuw) als meest bekenden. De ligging in de vallei van de Brabantse beek, langsheen de grote weg van Henegouwen over Merchtem-Asse naar den Briel aan de Schelde, vlak voor de ingang van het uitgestrekte Buggenhoutbos zou volgens sommige bronnen wijzen op een zeker strategisch belang dat in 1560 wegviel als gevolg van de opening van het kanaal van Willebroek.

De oudste vermelding als “... wonengen wat(er) beemde en(de) lande en(de) bosch liggende in die p(aro)chie va(n) merchtene geheite(n) ten houte, dat houdende omtrent alte gad(er) xxii buenre...” in het bezit van Robbrecht Assche dateert van 1367 (Brussel, Algemeen Rijksarchief, Leenhof van Brabant, 2, Stootboeck, f. 15 r°). Waarschijnlijk dateert de oprichting van kort voordien zoals kan worden afgeleid uit de bouwkenmerken. Aan het hof ten Houte was een laathof verbonden met een eigen zegel vanaf 1546.

Oorspronkelijk volledig vrijstaand te midden van een vierkante omgrachting verloor de woontoren na verloop van tijd zijn functie als adellijke woning om te worden geïncorporeerd in een middelgroot hoevecomplex.

Op de prekadastrale kaart van Acoleyen uit 1705 is “t’hoff ten Houte met bogaert ende vijver” (nr. 107) voorgesteld als een vierkante donjon met schilddak, inmiddels uitgebreid met twee haaks erop aansluitende vleugels en een vrijstaand volume die samen een rechthoekig erf belijnen. Het nog steeds omwaterd complex waarop aan de oostzijde een boomgaard aansluit is toegankelijk langs de zuidzijde via een brug en een poortgebouw dat deel uitmaakt van de langgerekte oostvleugel. Vóór de toegang ligt de sinds 1450 vermelde “dryssche ten haute”, een driehoekig perceel met ernaast een waterpoel. Bij het hof hoort nog steeds een areaal van circa 22 bunder bestaande uit akkerland en weidepercelen ter hoogte van de Brabantsebeek, op dat moment in het bezit van Peeter Coeckelbergh. Op de Ferrariskaart (circa 1775) is de oostvleugel verdwenen en schijnt de toegang verlegd naar de oostzijde van het complex. Mogelijk houden deze ingrepen verband met een ingrijpende verbouwing uit de tweede helft van de 18de eeuw toen een nieuw woonhuis werd opgetrokken en ook de donjon werd opengewerkt met een lichtgetoogd, Louis XV-geïnspireerd venster. De Poppkaart (circa 1860) toont een vrijwel ongewijzigde beeld, met uitzondering van de toegang die zich opnieuw aan de zuidkant van het erf bevindt. De omgrachting is nog steeds aanwezig niettegenstaande ze volgens Wauters rond 1855 werd gedempt.

In de loop van de 19de en 20ste eeuw werden de bedrijfsgebouwen verder uitgebreid en in de jaren 1970 werd het 18de-eeuwse woonhuis ingrijpend verbouwd.

Beschrijving

Het Hof ten Houte met zijn ligging vlakbij een dries – op de Ferrariskaart (circa 1775) volledig met bomen beplant en nu deels bebouwd – evenals de geïsoleerde inplanting te midden van akkers en weiland bleef sinds 1705, datum van de prekadastrale kaart van Acoleyen, zowel ruimtelijk-visueel als kadastraal, vrijwel ongewijzigd. Dit geldt eveneens voor sommige veldtoponiemen zoals “de vaert”, een langgerekt akkerperceel begrensd door de twee grachten die de watertoevoer naar de omwalling regelden en het aangrenzende perceel “den specht “. Licht gewijzigd is de kadastrale situatie ter hoogte van toegang en dries waar Acoleyen in 1705, ter hoogte van het in 1450 vermelde”waeterken”, “ landt ende waterput genaempt Praueel” situeert. Mogelijk werd de primitieve, bij de dries horende waterpoel op een bepaald moment door de heren van ten Houte omgevormd tot een lusttuin of prieel.

Sinds begin 18de eeuw werd het circa 22 bunder areaal onder verschillende eigenaars versnipperd zodat momenteel nog slechts 3 hectare weiland bij het eigendom horen.

Bibliografie

De bescherming omvat de onmiddellijke omgeving van het Hof ten Houte.