Beschermd monument

Sint-Jozefkapel met ommegang en oorlogsgedenkteken

Beschermd monument van tot heden

ID
97642
URI
https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/97642

Besluiten

Sint-Jozefkapel met ommegang en oorlogsgedenkteken
definitieve beschermingsbesluiten: 06-02-2018  ID: 14590

Rechtsgevolgen

Meer informatie over de rechtsgevolgen van beschermingen vind je op onze website.

Waarden

De Sint-Jozefkapel of Kapel van de Vrede met ommegang Jozefs Smart en Vreugde en oorlogsgedenktekeken is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:

wetenschappelijke waarde

De graslanden rond de Sint-Jozefkapel kennen een langdurig gebruik als grasland. Minstens vanaf de bouw van de kapel in 1924 wordt het continu als gazon beheerd. Door het stabiele bodemgebruik is het schraal graslandje geëvolueerd naar een graslandpaddenstoelenbiotoop met enkele indicatoren voor een hoge biodiversiteit zoals wasplaten.

historische waarde

De Sint-Jozefkapel werd in 1924 gebouwd door de gelovigen van het Oost-Vlaamse Nederbrakel als dankbetuiging omdat het dorp gespaard bleef van het oorlogsgeweld tijdens het eindoffensief van de Eerste Wereldoorlog. Traditioneel werd de nieuwe kapel gewijd aan Sint-Jozef, beschermheilige van België. Vandaar dat het gebedshuis en vroegere lokale bedevaartplaats officieel gekend is als de Sint-Jozefkapel of Kapel van de Vrede. De ontstaansgeschiedenis van dit erfgoedrelict is zodoende onlosmakelijk verbonden met de sociaal-culturele geschiedenis van Nederbrakel, hoofdgemeente van de fusie Brakel. De Sint-Jozefkapel werd weloverwogen gebouwd op het hoogste punt van Nederbrakel, op een van ver zichtbaar aangelegd plateau op de Toepheuvel, een bronrijke heuvel van 85 meter waaraan de kapel zijn volksnaam Toepkapel ontleende. Het gebedshuis werd symbolisch ingeplant nabij de door de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog vernietigde historische Toepmolen. Door haar lokalisatie op de heuveltop kijkt de kapel beschermend uit over het gemeentecentrum en de geloofsgemeenschap. De kapel die enkel bereikbaar is via een steile bedevaarttrap werd zodoende gebouwd als een getuige van het overwinnende geloof en ze visualiseert haar verbondenheid met de parochiekerk in het in de vallei gelegen dorpscentrum. Het ontwerp van de neogotische Kapel van de Vrede is van de hand van de gereputeerde stadsarchitect van Ieper Jules Coomans die als neogotisch ontwerper en als voortrekker van een historiserende wederopbouw in Ieper grote naambekendheid genoot. Dorpsbewoners en lokale aannemers bouwden de kapel in zes maanden tijd, zodat het voltooide gebedshuis op 31 augustus 1924 plechtig kon worden ingehuldigd. De historische en stilistisch bijpassende binneninrichting met onder meer het Sint-Jozefaltaar, de kruisweg, glas-in-loodramen, offerblokken met relikwieën, consoles voor de heiligenbeelden en kaarsenhouders, geleverd door neogotische (kunst)bedrijven dateert van bij de oprichtingsfase. Ook de tot de kapeluitrusting horende cultuurgoederen, onder meer gewijd aan de patroonheilige en betekenisvolle materiële getuigen van het katholieke reveil dat plaats vond vanaf de tweede helft van de 19de eeuw, werden bij de bouw- en inhuldiging van de Sint-Jozefkapel geplaatst. De historische betekenis van de Sint-Jozefkapel wordt bijkomend versterkt door de zeven staties van de ommegang Jozefs Smart en Vreugde, naar ontwerp van L. Berte uit Ellezelles (Elzele), die voor 1932 rondom de kapel werden geplaatst. Ook het oorlogsgedenkteken met Christus aan het kruisbeeld met de namen van de oorlogsslachtoffers van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, eveneens van L. Berte achter de kapel is een wezenlijke herinnering aan het oorlogsverleden van Nederbrakel.

architecturale waarde

Architecturaal geldt de Sint-Jozefkapel als een representatief voorbeeld van begin-20ste-eeuwse neogotische religieuze architectuur en als betekenisvol ontwerp binnen het oeuvre van stadsarchitect Jules Coomans. De Kapel van de Vrede beantwoordt volledig aan door Coomans gehanteerde neogotische vormentaal, materiaal- en kleurgebruik en oog voor de gedetailleerde uitvoering van kleinere sierelementen. Het gebedshuis is uitgewerkt als een éénbeukige kapel van twee traveeën met een uitspringend lager portaal vooraan en driezijdig koor achteraan onder steile leien zadeldaken met spitse dakruiter. Opgetrokken in een geel-beige baksteen, afkomstig uit de Westhoek en voor Coomans een kenmerkend materiaalgebruik, en verrijkt met de karakteristieke neogotische stijlelementen zoals schouderstukken, versneden steunberen, sierankers, spitsboogvormige deur- en vensteropeningen. Het ranke silhouet, materiaalgebruik, gekozen vormgeving en doelbewuste inplanting in de as van de bedevaarttrap en open ruimte benadrukken de architecturale waarde van de neogotische bedevaartkapel. Inwendig behield de onbepleisterde kapel, haar oorspronkelijke interieuraankleding en - afwerking in neogotische stijl, waaronder het oorspronkelijke overkluisende houten gewelf, het hardstenen Sint-Jozefaltaar, de kruiswegstaties, de polychrome glas-in-loodramen met onder meer de voorstelling van de patroonheilige geleverd door het Gentse atelier Coppejans, vaste offerblokken met relikwieën, een aantal beeldconsoles, alsook diverse tot de vaste kapeluitrusting behorende cultuurgoederen zoals heiligenbeelden en kaarsenhouders die gelinkt zijn aan de Sint-Jozefkapel. De architecturale waarde van de Sint-Jozefkapel en de omgevende site wordt mee bepaald door de in de as van de kapel vanouds geplaatste steile bedevaarttrap met aan de basis de afsluitende muur, haag, taxussen (Taxus) en hekwerk aan hekpijlers. Ook de ommegang van Jozefs Smart en Vreugde en het oorlogsgedenkteken met Christus aan het kruisbeeld, naar ontwerp van L. Berte uit Ellezelles, met uitgesproken neogotische stijlelementen zijn architecturaal zeer betekenisvol. Deze kleine religieuze begin-20ste-eeuwse erfgoedobjecten versterken de hoge architecturale en ensemblewaarde van de Kapel van de Vredesite als religieus erfgoed.

ruimtelijk-structurerende waarde

De ruimtelijk-structurerende betekenis van de Sint-Jozefkapelsite met omgevende groenaanleg wordt verkregen door haar inplanting op het hoogste punt van de Toepheuvel. Deze heuvel begrenst de Zwalmvallei en vormt de oostelijke grens van de in de vallei gelegen dorpskern. De kapel is landschappelijk verbonden met het Toeppark en het kasteeldomein van de Top Bronnen dat zich uitstrekt op de heuvelflank aan de voet van de Toepkapel. De Kapel van de Vrede is sterk visueel verbonden met het lagergelegen gemeentecentrum waarover de kapel uitkijkt en van waaruit het gebedshuis van ver zichtbaar is.


Aanduiding van

Is de bescherming van

Sint-Jozefkapel of Kapel van de Vrede

Toepkapelstraat (Brakel)
Neogotische kapel, op heuvel met aangelegd plateau en omgeven door zeven staties van ommegang te midden van omzomende bomenrij van onder meer paardenkastanjes. Eenbeukige kapel van twee traveeën met uitspringend portaal en driezijdig koor onder steile leien zadeldaken, opgericht in 1924. Groot kruisbeeld met gedenksteen en namen van oorlogsslachtoffers uit de Eerste en de Tweede Wereldoorlog.


Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.