Het fort van Kessel in de buitenste fortengordel getuigt van een fase in de militaire strategie van ons land op het einde van de 19de- begin 20ste eeuw. Internationaal voer België een neutrale koers, militair was het aan zichzelf en de andere mogendheden verplicht tot zelfverdediging. In geval van buitenlandse agressie was het op verdedigen aangewezen. De uitbouw van fortengordels of kringstellingen op strategische plaatsen en de keuze van Antwerpen als laatste toevluchtsoord voor de koning, staf en het leger (nationaal reduit) paste in deze defensieve militaire strategie.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was het fort van Kessel nog niet helemaal klaar. De tijdelijke structuur van met water overgoten cementzakken als versterking van het voorpantser voor de 12 cm geschutkoepel bij het rechterhoofdfrontgebouw is daar het bewijs van. In tegenstelling tot vele andere forten in de Antwerpse vesting raakte het fort van Kessel wel betrokken bij de militaire operaties van 1914, meer bepaald tijdens de slag om de Nete (2-6 oktober 1914). De oorlogsschade die het daarbij opliep, getuigt van de overweldigende vuurkracht van de Duitse artillerie tijdens de snelle opmars van de Duitse troepen in ons land in de periode dat de Antwerpse vesting belaagd werd (oktober 1914). De belager vuurde niet minder dan 1400 ton projectielen op de forten. Het fort van Kessel werd het doelwit van 123 projectielen, waarvan 22 effectief doel troffen. De oorlogsschade materialiseert deze fase in de bezetting van ons land bij het begin van de Eerste Wereldoorlog.
De Duitse opschriften in de fortgebouwen die de Belgische soms overschilderden, markeren de Duitse bezettingsperiode (1914-18).
Aanpassingen in de jaren 1930, zoals de aanleg van loopgraven op het forteiland en gasdichte lokalen, getuigen van de omvorming van het fort naar een infanteriesteunpunt in die periode. Die getuigen op hun beurt van de tanende rol van statische artillerie in een mobiele oorlogsvoering. De veranderingen aan het fort illustreren verschillende perioden en de snelheid waarmee de militaire strategie in de eerste decennia van de 20ste eeuw evolueerde.

Het fort van Kessel is representatief voor een fase in de militaire architectuur, kenmerkend voor de periode 1878-1914 waarbij gedacht werd in functie van vestingen en versterkte bolwerken. Het is in de laatste fase van de vervollediging van de buitenste fortengordel gebouwd, volgens het plan zoals het in 1906 werd opgevat. Van het type forten van tweede orde met aangehechte reverscaponnière in de Antwerpse buitengordel is het fort van Kessel het best bewaarde.
Het fort van Kessel is een belangrijk voorbeeld van vroege functionele betonarchitectuur. Het getuigt van het belang en de evolutie van de betonbouw in de militaire architectuur voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog. Het gebruik van beton was een verbetering in de draagkracht van de forten. In vergelijking met de bakstenen forten van de binnenste fortengordel boden de in beton opgetrokken forten een betere weerstand, maar ook dit materiaal was nog voor de realisatie van het fort al niet meer opgewassen tegen de snel evoluerende technisch verbeterde en meer slagkrachtige artillerie.
Het gebruik van het nieuwe materiaal beton wordt in het fort van Kessel gecombineerd met een classicistische gevelarchitectuur met plint, pilasters, hoofdgestel en doorbrekingen met segmentbogen. Hierbij hebben de gevels van de traditorebatterij en het keelfrontgebouw als representatieve zijde van het fort een rijkere uitvoering dan de sobere, alleen binnenin het fort zichtbare gevels van het hoofdfrontgebouw.
Na de Tweede Wereldoorlog werden zo goed als geen veranderingen aan de gebouwen doorgevoerd. Dit wil zeggen dat de ruimtelijke configuratie en opbouw van het gebouwencomplex op het forteiland gaaf bewaard is gebleven: met uitzondering van de oorlogsschade is er geen aantasting door latere veranderingen of toevoegingen aan het forteiland. Het fort van Kessel is één van de constructies uit de Antwerpse fortengordels waarvan grote delen nog intact zijn. Sinds zijn ontstaan is het forteiland gevrijwaard gebleven van toevoegingen of het bouwen van beeldverstorende volumes, waardoor het verdedigingswerk in zijn oorspronkelijke vorm is blijven bestaan en de inrichting van het fort en zijn omgeving zeer goed leesbaar is.

Het fort is beeldbepalend en ruimtelijk structurerend binnen de dorpskern van Kessel. Zijn schaal (15,5 ha) overstijgt die van de individuele bebouwing en kavels in de onmiddellijke omgeving. De periode van krijgdienstbaarheden heeft ertoe bijgedragen dat de bebouwing binnen het schootsveld van het fort nog altijd minder dicht is. De ruimtelijke configuratie van het forteiland is nog heel goed herkenbaar: alle onderdelen van de opbouw van het fort zijn nog aanwezig inclusief het glacis en de gekasseide toegangsweg naar het fort.

De manier waarop het fort werd geventileerd, was vernieuwend. Ventilatie van de gebouwen was belangrijk in dit met aarde bedekte en met water omgeven fort. Gassen die tijdens beschietingen met de eigen artillerie vrijkwamen, of die als gevolg van explosies binnen dreigden te komen, moesten uit de gebouwen worden geweerd of gedreven. Daarom konden de binnenruimtes met behulp van een ingenieus ventilatiesysteem in overdruk worden geplaatst. De machines die het ventilatiesysteem in het fort van Kessel aandreven zijn verdwenen, maar ventilatiegaten, een dubbel buizensysteem via nissen in de muren, getuigen nog wel van dit ontwerp.