Geografisch thema

Bradericplein

ID
9379
URI
https://id.erfgoed.net/themas/9379

Beschrijving

Het Bradericplein vormt de centrale straat in het kerkdorp Vivenkapelle, waarlangs zich het beroemde neogotische complex bevindt, bestaande uit de parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte en Heilige Philippus, de pastorie en het broeder- en zusterklooster met bijhorende schoolgebouwen. Het Bradericplein maakt deel uit van de historische verbindingsweg tussen Kassel en Aardenburg, die net ten oosten van Sint-Kruis in Brugge in drie evenwijdige wegen opsplitste, waarvan het tracé Vierscharestraat-Bradericplein-Weststraat-Kleverstraat de middelste was, zie de historische naam "Middelen Bruggeweg". Het driehoekige pleintje ontstond wanneer eind 19de eeuw het bochtige gedeelte van de steenweg, nu de Vierscharestraat genoemd, werd afgesneden en vervangen door de huidige, rechte Moerkerksteenweg.

Na de fusie met Damme in 1977 werd het oostelijke stuk van de Moerkerkesteenweg, vanaf de splitsing met de Sijseelsesteenweg tot aan de grens met Moerkerke genoemd naar Hendrik Braderic, die een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van Vivenkapelle. Deze Brugse poorter kreeg in 1350 van paus Clemens VI de toelating om in de 11de-eeuwse heerlijkheid "Viven", op de kruising van de verbindingswegen Brugge-Moerkerke en Damme-Sijsele, een kapel te bouwen ter ere van Onze-Lieve-Vrouw. In 1797, tijdens de Franse Revolutie, werd de kapel geplunderd, en in 1799 samen met de omliggende grond openbaar verkocht.

De eerste koper was Jacobus Vlaeminck, die de verwaarloosde kapel in 1824 op zijn beurt verkocht aan Philippe Verhulst (1777-1858) uit Brugge. Deze kocht de kapel om ze van dreigende afbraak te redden en ze opnieuw voor de eredienst te gebruiken. Gaandeweg groeide bij de familie Verhulst de idee om Vivenkapelle uit te bouwen tot een zelfstandige parochie met eigen kerk, pastorie en schoolgebouwen. Dit werd, hoofdzakelijk om politieke redenen, slechts mogelijk na de dood van Philippe Verhulst in 1858. Zijn dochters Elisa en Coralie spaarden geen enkele moeite om, in nagedachtenis van hun vader, aan zijn godvruchtige droom gestalte te geven. De familie sprak baron Jean-Baptiste de Béthune (1821-1894) aan, eerst voor de bouw van een woning voor de proost, later voor de vergroting van de bestaande kapel, en voor de bouw van een broederklooster met bijhorende school. Architect en glazenier Florimond Van de Poele (1832-1875), neef van Elisa en Coralie, stond in voor het ontwerp van het zusterklooster met meisjesschool. Samen met een hele ploeg vaste medewerkers en ambachtslieden, zorgde de Béthune voor een ultiem neogotisch ensemble, dat behoort tot de onbetwiste ankerpunten van de neogotiek. De gebouwen vormen een samenhangend geheel, geïnspireerd op de 14de-eeuwse kerkelijke bouwkunst en op de Brugse burgerlijke architectuur uit het begin van de 16de eeuw. Het concept verwijst naar Engelse voorbeelden van onder meer St. Augustine's in Ramsgate, de "ideale" nederzetting met kerk, pastorie en school die A.W.N. Pugin op eigen kosten naast zijn woning bouwde (1843-1844).

Vivenkapelle kan getypeerd worden als een "kerkdorp" door de centrale ligging van de georiënteerde parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte en Heilige Philippus. Deze neogotische driebeukige kerk met kruisbeuk is een ontwerp van baron Jean-Baptiste de Béthune, in 1861-1867 uitgevoerd met verwerking van de oude Onze-Lieve-Vrouwkapel als autonoom zuidkoor (Bradericplein 20). Rond de kerk ligt een rechthoekige, ommuurde kerktuin, te bereiken vanaf het Bradericplein via een bakstenen poort met houten kap. Links en rechts van het kerkhof zijn beboomde dreven. De linker dreef leidt naar de pastorie, die ten zuidoosten van de kerk ligt (zie nummer 18). Dit ontwerp van de Béthune werd in 1861 als proostdij van Vivenkapelle uitgevoerd; het was de eerste realisatie van het ensemble. Ten oosten van de kerk, aan de straat, is het broederklooster met jongensschool gelegen, gebouwd in 1861 naar ontwerp van de Béthune en in 1879 uitgebreid met de straatvleugel. Het zusterklooster met meisjesschool naar ontwerp van Florimond Van de Poele is gelegen op het einde van de dreef ten westen langs de kerk. De bouw vond plaats tussen 1861 en 1863 en werd in 1888 vervolledigd met een bewaarschool.

Het complex, zoals in 1859 weergegeven op een tekening van baron Jean-Baptiste de Béthune, domineert de zuidelijke kant van de centrale straat in Vivenkapelle, het huidige Bradericplein. Deze straat verbreedt ten westen tot een driehoekig plein, waarop een bronzen paardensculptuur van Jef Claerhout staat, ingehuldigd in 1977. Verder, aaneengesloten bebouwing aan beide zijden van de straat, voornamelijk daterend uit het einde van de 19de en de 20ste eeuw. Door het privé-initiatief van de mecenassenfamilie Verhulst kreeg het gehucht Vivenkapelle de kans om uit te groeien tot een welvarende parochie met een uitstraling in de wijde omgeving. De bestaande bebouwing van de woonkern werd aangevuld met nieuwe dorpswoningen rond het neogotische complex, deels in de Sijseelsesteenweg en de Vierscharestraat, maar vooral op het Bradericplein. De basisbebouwing bestaat uit eind-19de- of begin 20ste-eeuwse rood bakstenen woningen van één bouwlaag onder pannen zadeldak, met sobere lijstgevels. Voorbeelden zijn nummers 2-4, met deels bewaard 19de-eeuws schrijnwerk en achterliggend bakhuis, en nummer 8; nummers 10 en 17-19 hebben een vernieuwd parement; nummers 6, 13-15 en 16 zijn verhoogd tot twee bouwlagen. Nummer 12 is een grotere begin-20ste-eeuwse rijwoning van twee bouwlagen en vijf traveeën, waarvan de rood bakstenen lijstgevel is verlevendigd met muizentandfries, gele bakstenen banden en omlopende natuurstenen banden. Voor sommige huizen werd in navolging van de door baron de Béthune ingezette trant, voor de neogotiek gekozen, echter nooit in die mate als verhoopt door de familie Verhulst. Voorbeelden van woningen die kort na de bouw van het neogotische ensemble in een aansluitende stijl werden gerealiseerd zijn de kosterwoning uit 1870 (zie nummer 14) en drie naast elkaar gelegen burgerhuizen tegenover de kerk zie nummers 23, 25 en 27. Tussen de bestaande bebouwing in, eind-20ste-eeuwse eengezinswoningen in tuin, voorbeeld nummer 11, met achterliggende bedrijfsgebouwen en nummer 29.

Via een smal pad langs de bestaande bebouwing is de 19de-eeuwse begraafplaats te bereiken, gelegen op een rechthoekig perceel ten noorden van de dorpskern. Vivenkapelle wordt erkend als zelfstandige parochie in 1885 en bestaat uit delen van Moerkerke, Damme en Sint-Kruis. De parochianen van Vivenkapelle werden aanvankelijk begraven in de gemeente waartoe ze behoorden. Barones Hortense della Faille schonk in 1886 een stuk grond van circa 44 are uit de nalatenschap van haar vader aan de kerkfabriek van Vivenkapelle. De begraafplaats die hier werd aangelegd, werd ingewijd op 11 maart 1888. Het bezit een aantal typische 19de-eeuwse kenmerken zoals het (verdwenen) smeedijzeren toegangshek, aarden paden, beplanting met onder meer een beukenhaag en hulstboompjes en enkele monumentale graftekens, onder meer een arduinen grafmonument van de familie Thibault de Boesinghe; het graf van de familie Verhulst, de stichters van de parochie Vivenkapelle, bestaande uit een arduinen zerk omringd door arduinen palen waartussen smeedijzeren kettingen; gietijzeren kruis. Ten oosten op de begraafplaats, een neogotische calvariekapel.

De uitzonderlijke architectuurhistorische waarde van het neogotische dorp Vivenkapelle werd juridisch onderstreept door de bescherming van een aantal monumenten binnen een dorpsgezicht. De kerk werd bij K.B. van 7 juli 1975 beschermd als monument. Op 11 december 1980 volgde de bescherming als monument van de pastorie en de beide kloostergebouwen, binnen een dorpsgezicht dat de begraafplaats en de bebouwing van omliggende dorpskern vervat, verspreid over de Vierscharestraat, de Sijseelsesteenweg en vooral het Bradericplein.

  • Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Cel Monumenten en Landschappen, Beschermingsdossier DW387 en archiefnummer W/262.
  • Aanwijzende fotografische inventaris van de drie rechterlijke kantons Brugge, Brussel, 1965, p. 295.
  • BECELAERE A., Geschiedenis van Onze Lieve Vrouwe van Viven. Heerlijkheid, kapel, wonderbeeld, proosdie, kerk, klooster, parochie, Roeselare, 1901.
  • BOTERBERGHE R., Geschiedenis van het kerkdorp Vivenkapelle, Vivenkapelle, 1985.
  • DE BETHUNE E., Een neogotische droom in 't Oosten van Brugge, in Biekorf, 78.9-12, 1978, p. 313-320.
  • DEGRAEVE F. e.a. (red.), Sint-Kruis in postkaarten, Assebroek, 2004.
  • DEVLIEGHER L. en BIERVLIET L., Vivenkapelle. Een neogotisch kerkdorp in Vlaanderen, in Biekorf, 103.9-12, p. 196-230.
  • GEVAERT E., Le Baron Béthune et son oeuvre, in Bulletin des metiers d'art, jaargang 1, 1901, p. 5-14.
  • GODDERIS J., De neogotiek in West-Vlaanderen. Een herkerstening in steen, Vichte, 2001, p. 117-118.
  • GOOSSENS M., De Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte en Heilige Philippuskerk te Vivenkapelle: de volmaakte neogotische dorpskerk, in M&L, 9.5, 1990, p. 38-51.
  • HELBIG J., Le baron Béthune, Fondateur des écoles Saint-Luc, Lille-Brugge, 1906.
  • MAEGHE L. e.a., Kerkhoven van de stad Damme. Toestandsbeschrijving - behoud graftekens, Damme, 2005, p. 144-158.
  • RAU, J., Het Damme van toen en omgeving, Brugge, 1981.
  • VAN CLEVEN J. e.a., Vivenkapelle op de vooravond van de restauratie, tentoonstellingscatalogus van de vzw Bethunianum, 1980.
  • VAN POUCKE G., De stichting van het broederklooster te Vivenkapelle, in 't Zwin rechteroever, juni 2002, 2/4, p. 9-11.
  • VAN POUCKE G., Archiefbeelden Damme, Gloucestershire, 2002.
  • WEYMEIS C., Het land van Uilenspiegel. Damme Knokke Sluis, Leuven, 2001, p. 55-62.

Bron: CALLAERT G. & HOOFT E. met medewerking van SANTY P. & SNAUWAERT L. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Damme, Deel I: Stad Damme, Deelgemeenten Hoeke, Lapscheure en Moerkerke, Deel II: Deelgemeenten Oostkerke, Sijsele en Vivenkapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL17, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Hooft, Elise; Callaert, Gonda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Delen van het huis 2-4 (gesplitst eind 19e of begin 20e eeuw) gaan terug tot voor 1841 (zo vermeld op kaart en duidelijk oudere muren en funderingen aangetroffen bij renovatiewerken). Een groot deel van de huidige structuur (dak, plafonds) dateert uit de 19e eeuw, met een achterbouw aan nr. 4 die rond 1914 gebouwd zou zijn. De achterbouw aan nr 2 is een stuk ouder. Als de kaarten van 1841 enigszins kloppen zijn de kapel (nu zijbeuk van de kerk) en de kern van deze huizen het enige wat ouder is dan 170 jaar en er nu nog staat langs het Bradericplein. Het "bakhuis" achter de huisnummers 2-4 werd begin 20ste eeuw gebouwd als kippen- of duivenhok. Gesloopt in 2011. (Bron: eigen vaststellingen bij renovatiewerken in nr. 4, en mondelinge bronnen andere buurtbewoners).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Dorpskern Vivenkapelle

  • Omvat
    Broederschool van de Heilige Jozef en broederklooster van Sint-Vincentius a Paulo

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Kosterwoning van de parochie van Vivenkapelle

  • Omvat
    Neogotisch burgerhuis 't Hof van Vivenkapelle

  • Omvat
    Neogotische calvariekapel

  • Omvat
    Neogotische pastorie Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte en Heilige Philippusparochie met tuin

  • Omvat
    Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw-Geboorte en Heilige Philippus

  • Omvat
    Samenstel van burgerhuizen

  • Omvat
    Zusterklooster en meisjesschool van de Heilige Engelen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Bradericplein [online], https://id.erfgoed.net/themas/9379 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.