Residentiegemeente ten noorden van Antwerpen, 32.583 inwoners in 1981 en 3.848 hectare, gelegen aan de verbindingsweg Antwerpen - Breda. Tot in de 19de eeuw was Brasschaat een schaars bewoonde streek van heide en dennenbossen met enkele hoeven en landhuizen; thans is het een gemeente van parken en villawijken op de rand van de Kempen.

Tot 1830 behoorde het grondgebied Brasschaat bij de heerlijkheid, na 1789 de gemeente Ekeren. Laatst genoemde voor het eerst vermeld in 1155 als Hecerna in een oorkonde van de Sint-Michielsabdij te Antwerpen. Ressorteerde onder het Land van Breda. Tot eind 12de eeuw was het Land van Breda een vrij erfgoed dat echter circa 1190 door Godevaart II afgestaan werd aan de hertog van Brabant en terug in leen gegeven werd aan de heren van Breda. In 1232 werd de heerlijkheid verbrokkeld waarna de heerlijkheid Ekeren met het huidige grondgebied Brasschaat bij de heren van Breda bleef; later in handen van de graven - nadien hertogen - van Hoogstraten, namelijk de familie de Lalaing (1518 - tweede helft van de 17de eeuw) en de prinsen van Salm (1659-1719) en Salm-Salm (vanaf 1719).

Van 1817 tot 1843 werd tussen Ekeren en Brasschaat een administratieve en juridische strijd gevoerd. In 1823 werd bij besluit van Willem I overgegaan tot oprichting van een zelfstandige gemeente Brasschaat; Ekeren bleef echter het grondgebied besturen tot in 1829 een definitief Koninklijk Besluit werd getroffen waarbij Brasschaat vanaf 1 januari 1830 zelfstandig werd. De parochie Brasschaat was reeds zelfstandig vanaf 1803; Brasschaat ter Heide werd opgericht in 1852, Donk (onder Ekeren en Brasschaat) in 1886 en Sint-Mariaburg (eveneens onder Ekeren en Brasschaat) in 1900.

De eerste bewoning (12de eeuw ?) te Brasschaat was voor zover bekend gevestigd nabij de huidige kern, namelijk op het kruispunt van de weg Brecht - Brasschaat enerzijds en de weg over Brasschaat naar Breda anderzijds. In 1482 werd op Mishagen (in het noordwesten) een klooster gebouwd dat echter reeds in de 16de eeuw verlaten werd, de Sint-Antoniuskapel (centrum) werd een eerste maal vermeld in 1499. Tijdens de 16de eeuw werd Brasschaat verscheidene malen verwoest en geplunderd: in 1542 bij de veldslag tussen Maarten van Rossem en de Prins van Oranje; in 1584 bij het beleg van Antwerpen; einde 16de eeuw en 17de eeuw bij schermutselingen met Hollanders (onder meer 1634, 1643) en door plunderingen van Spaanse troepen (onder meer 1622); in de periode 1672-78 tijdens de oorlog tussen Frankrijk en de Verenigde Provinciën.

Tijdens de de 18de eeuw kende Brasschaat een periode van bloei en vooruitgang. Door de ontginning van de heide ontstond het gehucht Maria-ter-Heide. Er kwamen vele buitenverblijven (zie zestien kastelen in 1830) met aangelegde parken, waarvan een gedeelte nu het groenbestand van de gemeente vormt, andere domeinen verdwenen door verkavelingsprojecten, laatst genoemde voornamelijk na de beide wereldoorlogen.

Brasschaat omvat meerdere gehuchten en wijken onder meer Brasschaat-centrum, Maria-ter-Heide met Polygoon (ten noorden), Donk (ten westen, grotendeels grondgebied Ekeren), De Kaart (ten westen), Sint-Mariaburg (ten westen) en anderen. Bovendien zijn er in de gemeente verscheidene domeinen met een groot bosbestand; de meeste bomen werden aangeplant door privé-initiatieven in de 18de eeuw, 19de eeuw en begin 20ste eeuw onder meer de Mik (37 hectare) in het noordoosten, Mishaegen, Oude Gracht en Eikelenberg in het noordwesten, Kasteel van Brasschaat met gemeentepark (170 hectare) in centrum, Peerdsbos in het zuiden Brasschaat-centrum is 'n typisch straatdorp met gemeentehuis en kerk aan dezelfde baan, het is de oudste kern van de gemeente ontstaan op de splitsing van de banen naar Breda en Brecht (Miksebaan) waar in 1499 reeds een kapel stond toegewijd aan Sint-Antonius (zie kerk). De bebouwing van het centrum is te dateren in de tweede helft van de 19de eeuw en voornamelijk in de 20ste eeuw. Lintbebouwing met ééngezinswoningen van twee tot drie bouwlagen.

De stelselmatige ontginning van de "Brasschaatse Heide" begon in de tweede helft van de 18de eeuw onder impuls van grootgrondbezitters; een van de eerste eigenaars was Baron van Belen die midden in de heide het kasteel Bellenhof bouwde met een huiskapel waaruit later (1852) de parochie van Maria-ter-Heide groeide.

Het Kamp van Brasschaat (Polygoon) werd in 1820 opgericht door Koning Willem I en groeide verder uit in de 19de en de 20ste eeuw. De militaire aanwezigheid drukte haar stempel op de bebouwing van Maria-ter-Heide: eentonige woonwijken met nagenoeg identieke eengezinswoningen. Eveneens in het N. van de gemeente: antitankkanaal (1939) met het fort van Brasschaat (1909). De wijk Bethanië (ten noorden) vormde lange tijd een geheel met Maria-ter-Heide. De eerste woningen verschenen in de 19de eeuw met de oprichting en uitbreiding van het Kamp.

Deze wijk kreeg haar naam van het klooster Bethania van 1905 dat reeds in 1914 om strategische redenen gesloopt werd. De wijk Sint-Mariaburg (ten westen) met de Kaarder- of Katerheidemolen ressorteert onder Ekeren (gedeelte ten westen van de Kapelsesteenweg) en onder Brasschaat (ten oosten van de Kapelsesteenweg). Het huidige Sint-Mariaburg was tot rond de eeuwwisseling nagenoeg onbewoond en bebost (voornamelijk het Brasschaatse deel). De woonwijk Sint-Mariaburg, aanvankelijk zogenaamd "Nieuw Kwartier" is het resultaat van een grootse immobiliëntransaktie van Antoon van den Weyngaert die in 1885 de levensverzekeringsmaatschappij Antverpia stichtte en met het reservekapitaal gronden kocht en verkavelde.

Begin 20ste eeuw stond Sint-Mariaburg bekend als het ontspanningsoord bij uitstek voor de Antwerpse burgerij.

Rustoord (op de Kaart, ten noordwesten van centrum) dankt eveneens zijn ontstaan aan de maatschappij Antverpia en haar stichter Antoon Van den Weyngaert. Laatst genoemde liet in 1910 een rustoord "Salve" en een kerk bouwen ten behoeve van de inwoners van de Kaart. Rustoord geeft nog een beeld van een provinciale vakantieverblijfplaats uit begin 20ste eeuw, omgeven door woonwijken uit de tweede helft van de 20ste eeuw met gegroepeerde eengezinswoningen van twee of drie verdiepingen.

Het gehucht Donk behoort evenals Sint-Mariaburg zowel bij Ekeren als bij Brasschaat. De parochie Donk werd opgericht in 1886. Het gedeelte van Donk op Brasschaat werd grotendeels ingenomen door domeinen die gegroeid waren uit het domein "Ter Borght": Hof van Baillet - Latour of Bisschoppenhof (kasteel van 1895 gesloopt in 1936-38 en domein verkaveld); zogenaamd "Nieuw ter Borcht" of "Hof van Baron du Bois de Nevele" en zogenaamd "Oud Ter Borcht" of "Hof van Praet" (beide kastelen gesloopt in 1949 met verkaveling van de domeinen); kasteel Vriesedonk waarvan het domein in 1923 en volgende verkaveld werd, het kasteel werd in 1956 vervangen door nieuwe bouw; van het domein Vriesedonk bestaan nog de voormalige boerderij, stallen en schuren, thans omgevormd tot manège (Donksesteenweg nummer 162).

Verder nog de bestaande oude domeinen, parken, bossen en heide met hoeven en landhuizen onder meer Peerdsbos met de zogenaamde "Melkerij" (ten zuidoosten), Park van Brasschaat met kasteel en Hemelhoeve (centrum), domein De Mik (ten noordoosten)met Hof ter Mick, hoeve en sanatorium De Mik, kasteel Mishaegen (ten noorden), Domein Eikelenberg (ten noorden) en het domein De Oude Gracht (ten noorden) op de grens met Kapellen, Oude Grachtlaan.

Recente verkavelingen met moderne landhuizen uit het tweede kwart en de tweede helft van de 20ste eeuw, onder meer ten noordwesten van de Bredabaan, ten oosten op oude wijk het "Zand" en ten zuiden van het park; in het zuidwesten van de gemeente residentiewijk op de gronden van vroegere domeinen, onder meer van Oud en Nieuw Ter Borcht (verkaveld in 1946 en volgende), van het Bisschoppenhof (verkavelingsplan van 1928 naar ontwerp van architect E. Touret slechts gedeeltelijk uitgevoerd), van Vriesedonk (verkaveld vanaf 1923 en volgende).

Verscheidene villa's in cottagestijl, uit het eerste kwart van de 20ste eeuw (onder meer Eikendael) en in nieuwe zakelijkheid van circa 1930, evenals opmerkelijke moderne architectuur.

Ten oosten van de Miksebaan op "Het Leeg" en "De Rietbeemden": een sociale woonwijk opgevat als een reusachtig woonerf (vierde kwart van de 20ste eeuw).