erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Catharina

bouwkundig element
ID
14213
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14213

Juridische gevolgen

Beschrijving

Op enige afstand van de Dorpsstraat gelegen gotische en neogotische kruisbasiliek met ommuurd kerkhof aan zuidoost- en noordzijden. Bereikbaar via smalle paden namelijk Kerkendam en Kerkepad met pastorie, enkele arbeiderswoningen van één bouwlaag, parochiehuis en burgerhuizen van twee bouwlagen uit het eerste kwart van de 20ste eeuw.

Oorspronkelijk toegewijd aan Heilige Catharina, van 1610 tot 1662 echter aan Heilige Machutus toegewijd. De kapel van Stabroek, voor het eerst vermeld in 1258, werd waarschijnlijk opgericht door Hugo Nose, heer van Lillo. Was gelegen in gehucht Oudbroek en afhankelijk van Onze-Lieve-Vrouwekapittel te Antwerpen.

De oude dorpskern Oudbroek werd in 1283 verwoest door overstromingen, waardoor de bevolking zich verplaatste naar meer zuidelijk en hoger gelegen gronden namelijk naar huidige dorpskern waar tot midden 14de eeuw een voorlopige kerk stond. Huidige kerk dateert uit midden 14de eeuw, vergroot in 1483-84 met transepten en schip. Brandde af in 1586; binnen de nog resterende muren van het hoogkoor werd in 1595 een noodkerkje opgetrokken.

Restauratie van transept in 1613-1614. In 1614 opbouw nieuwe sacristie en vernieuwen van hoogkoor en zijkoren, terwijl schip en toren in hun oude toestand bewaard bleven. Kort na 1622, tijdens de strijd tussen Spanjaarden en Hollanders, tot fort verbouwd waarbij grachten en wallen rondom kerk en kerkhof werden aangelegd. Koor en westzijde kerk grotendeels vernield in deze strijd. In 1643 brandde de vervallen kerk bijna totaal af, alleen de toren bleef ongedeerd. De versterkingen rondom de kerk werden slechts in 1655 gedeeltelijk afgebroken. Kerk, met inbegrip van toren, volledig hersteld in 1668. Gegevens voor de 18de eeuw ontbreken. Vanaf 1860 vraag om vergroting. Eugeen Gife stelde in 1873 voor de kerk te verbreden door opbouw van zijbeuken, transept, sacristieën en zijkoren. Werken aanbesteed in 1875 en voltooid in 1876. Daken naar ontwerp van Louis Gife hersteld in 1891. Herstelling voegwerk, goten, interieur en vensters voorzien van neogotische traceringen in 1906-1910 naar ontwerp van Louis Gife. Herstel daken in 1913 en 1922, dakruiter in 1932. Herstel oorlogsschade aan daken, kroonlijsten, gewelven en ramen in 1954.

Plattegrond omvat een ingebouwde vierkante westtoren uit de 14de of 15de eeuw geflankeerd door rechthoekige kapellen van 1875-76; vijfbeukig schip van vier traveeën uit het vierde kwart van de 17de eeuw (?) en 1875-76, transept van twee traveeën en vlakke sluiting van 187576, koor van drie traveeën en driezijdige sluiting uit de 17de eeuw (?), zijkoren van drie traveeën en vlakke sluiting van 1875-76 en ten slotte sacristieën van 1875-76 tegen oostgevels transepten. Gebruik van baksteen voor westelijke kapellen, schip en zijbeuken, transept, sacristieën en zijkoren; zandsteen voor westtoren en koor.

Vierkante ingebouwde westtoren van vijf geledingen onder ingesnoerde naaldspits (leien); met haaks op elkaar gestelde steunberen, deels van baksteen met speklagen. Rondboogdeur met waterlijst; spitsboogvenster met neogotische tracering; gekoppelde spitsboogvormige galmgaten met waterlijst; uurwerk.

Schip, transepten en koor onder zadeldak, zijbeuken en zijkoren onder schilddak en sacristieën onder lessenaarsdak (leien). Travee-indeling door middel van steunberen. Spitsboogvensters met neogotische tracering, op kordonvormende druiplijst. Houten dakruiter onder polygonale spits (leien). Koor met travee-indeling door middel van steunberen, deels van baksteen met speklagen. Spitsboogvensters met neogotische tracering, gedicht in driezijdige sluiting, met kordonvormende waterlijst en druiplijst. Centraal tegen koor houten Christusbeeld uit de 17de eeuw boven grafkelder familie Moretus. Sacristieën met bolkozijnen.

Interieur: bepleisterde en witgeschilderde vijfbeukige basiliek. In middenbeuk en koor, spitsboogvormige scheibogen op zuilen van natuursteen met ronde sokkels en achtzijdige vlakke kapitelen en dekplaten; spitsbogige bovenlichten. Beschilderd tongewelf uit de 18de eeuw met gordelbogen op rocaillesokkels, en pseudo-kruisribben; omlopend gekornist hoofdgestel. Zijbeuken met spitsboogvormige scheibogen op zuilen met polygonale sokkels en krulkapitelen, kruisribgewelven.

Mobilair. "Mystiek huwelijk van de Heilige Catharina" door Jacob De Roore, gedateerd 1720, altaarstuk hoogaltaar; "Onze-Lieve-Vrouw met Kind schenkt de rozenkrans aan Heilige Dominicus" door Pieter Jan Van der Ouderaa, gedateerd 1881, altaarstuk noordelijk zijaltaar. Beelden Heilige Ambrosius, Heilige Antonius, Heilige Rochus, uit de 17de eeuw, gepolychromeerd hout; beeld Heilige Barbara, gepolychromeerd hout, uit de 18de eeuw.

Meubilair: barok hoofdaltaar (portiek) door Peter Vanden Cruyce, van 1651; zijaltaren (portiek) uit de 17de eeuw; koorlambrizering door Hendrik Frans Verbruggen met gedateerde schenkingsinscriptie: "Cura R.D. Francisci Van der Bruggen hoc factum opu A° 1689", eik; preekstoel, uit de 17de- 18de eeuw afkomstig uit Falconklooster te Antwerpen, aangekocht bij afschaffing van dit klooster; biechtstoelen uit de eerste helft van de 18de eeuw, in noordelijk en zuidelijke transepten; orgel door J.B. Forceville van 1697, transformaties onder meer door H. Vermeersch of P. Stevens, Kerkhoff en J. Stevens (in 1963), orgelkast door Petrus Malderus, doksaal en doksaalpoort door Peter Convent, van circa 1700.

  • Provinciaal Archief Antwerpen, Fonds kerken, Stabroek, Sint-Catharina, dossiers 1, 2, 4, 7, 9, 10, 11, 13.
  • DE HERDT A., De parochiekerk van de H. Catharina, in Zoeklichtjes op Stabroek, Heemkundige kring van de Antwerpse polders v.z.w., 1976, p. 12-18.
  • DE MEYER ST., Het hoofdaltaar in de St. -Catharinakerk te Stabroek, in Polderheem, jg. XIII, nr. 2, juni 1978, p. 11-13.
  • DONNET F., Inventaris der kunstvoorwerpen in de openbare gestichten bewaard, dl. II, Antwerpen, 1906, p. 72-84.
  • FAUCONNIER A. & ROOSE P., Het historisch orgel in Vlaanderen, dl. IIIa, Provincie Antwerpen - arrondissement Antwerpen, Brussel, 1983, p. 659-663.
  • GOETSCHALCKX P.J., Bijdragen tot de geschiedenis bijzonderlijk van het aloude Hertogdom Brabant, jg. XI, Ekeren-Donk, januari 1911, p. 286-288.
  • JOPPEN E., Het orgel van de St.-Catharinakerk- Stabroek, (onuitgegeven notitie).
  • PRIMS F., Kerkelijk Stabroek in de XVII eeuw, in Antwerpiensia 1952, reeks XXIII, Antwerpen, 1953, p. 200-202.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n1 (A-He), Brussel - Gent.
Auteurs: Wylleman, Linda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

In de kerk witstenen reliëf gesigneerd L. Jacobin.Antw.1919. Vergulde inscriptie "De bevolking van Stabroeck/ aan hare roemrijke gesneuvelden.1914-1918." Erboven medaillon met door cherubijnen omgeven Sint-Catharina die met door lauwerkrans gesierde palmtak de namen van de gesneuvelden noteert.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Catharina [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14213 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.