erfgoedobject

Demarcatiepaal nummer 4

bouwkundig element
ID
201177
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/201177

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als beschermd monument Demarcatiepaal 4
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Demarcatiepaal 4
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

De demarcatiepalen

Kort na de Eerste Wereldoorlog werd in Frankrijk de idee geformuleerd om langs de oude frontlijn van de Vogezen tot Nieuwpoort een heirbaan aan te leggen om de herinnering aan dit front te bewaren. Daar dit idee niet uitvoerbaar bleek, stelde de Franse Touring Club in 1921 voor om op de punten waar de frontlijn de grote wegen kruist, demarcatiepalen uit rood Elzasser graniet te plaatsen, ontworpen door de Franse beeldhouwer en oud-strijder Paul Moreau-Vauthier. Dit voorstel werd door de Koninklijke Touring Club van België onmiddellijk bijgetreden en eind 1921 werd een geldinzamelingsactie gelanceerd met het oog op het plaatsen van 28 palen die de plaatsen zouden aanduiden waar de vijand het verst op nationale bodem was doorgedrongen.

Oorspronkelijk waren die demarcatiepalen bedoeld als een hulde aan de geallieerde troepen, maar de wrok ten aanzien van Duitsland werd stevig verwoord door de woordvoerders van de Touring Club bij de inhuldiging van sommige demarcatiepalen. Dit geldt evenzeer voor de opschriften die op de demarcatiepalen werden geplaatst (in Vlaanderen meestal in verschillende talen): "HIER WERD DE OVERWELDIGER TOT STAAN GEBRACHT – ICI FUT ARRETE L’ENVAHISSEUR – HERE THE INVADER WAS BROUGHT TO A STANDSTILL".

Uiteindelijk werden op het Belgische grondgebied 22 demarcatiepalen geplaatst, in drie varianten al naargelang de sector waar zij geplaatst werden: tien van het Belgische type van Nieuwpoort tot Lizerne (Zuidschote), zes van het Britse model (bekostigd door de Belgische sectie van de 'Ypres League') in de Ieperboog (van ’t Wieltje tot Voormezele) en zes Franse modellen in Boezinge en rond de Kemmelberg.

De specifieke locaties voor de demarcatiepalen werden uitgekozen door maarschalk Pétain en zijn staf, de Belgische legerleiding en de 'Ypres League'. De geselecteerde plaatsen staan niet steeds gelijk met de verste Duitse opmars. De plaatsbepaling was wellicht onderhevig aan compromissen en aan redenen zoals de visibiliteit van het gedenkteken of de symboliek die een bepaalde plaats voor een bepaalde eenheid had. De redenen waarom een bepaalde demarcatiepaal op een bepaalde plaats werd geplaatst, is niet steeds meer te achterhalen.

Nagenoeg alle demarcatiepalen in de Ieperboog duiden het front van midden 1918 aan, rond Boezinge herinneren de palen aan de Duitse terreinwinst na de gasaanval van 22 april 1915. In het IJzergebied tenslotte wordt vooral verwezen naar de IJzerslag van oktober-november 1914.

De eerste demarcatiepaal in West-Vlaanderen werd geplaatst in Diksmuide, aan de beruchte 'Minoterie', op 5 juni 1922 (pinkstermaandag), in aanwezigheid van koning Albert en Admiraal Ronarc’h van de Franse 'Fusiliers-Marins'. Aan het Ieperfront werd de eerste paal onthuld aan ‘Hell Fire Corner’ (Kruiskalsijde) op 5 augustus 1923 door Baron de Vinck, burgemeester van Zillebeke. In de omgeving van Boezinge werden de demarcatiepalen geplaatst in de week van 6 – 13 januari 1923.

Van de 22 oorspronkelijk geplaatste demarcatiepalen zijn er drie verdwenen, vermoedelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog, namelijk in Diksmuide aan de voormalige 'Minoterie', bij ’t Wieltje en in Pervijze. Bij 17 van de 19 resterende palen heeft de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog de meertalige opschriften “Hier werd de overweldiger tot staan gebracht” weggekapt, blijkbaar omdat ze de opschriften als te aanstootgevend ervoeren. Alleen de stenen van Oud-Stuivekens en Ramskapelle ontsnapten aan hun aandacht (in Ramskapelle zou een landbouwer het monumentje verborgen hebben onder een hoop stenen). De demarcatiepalen op grondgebied Nieuwpoort werden in september 1991 opnieuw voorzien van de Nederlandstalige tekst en de jaartallen 1914-1918.

Demarcatiepaal nummer 4

Demarcatiepaal nummer 4 werd samen met de demarcatiepaal in de dorpskom van Boezinge en die aan de Pilkemseweg geplaatst in de week van 6 tot 13 januari 1923. De demarcatiepaal van Zuidschote, gefinancierd door de Bank van Brussel, herinnert aan de eerste grootschalige gasaanval (22 april 1915) en de daaropvolgende Duitse verovering van Lizerne tijdens de Tweede Slag bij Ieper. Vreemd genoeg werd hier gekozen voor een demarcatiepaal van het Belgische type, dit terwijl hoofdzakelijk Franse eenheden het gehucht enkele dagen later op de Duitsers heroverden.

Na de eerste grootschalige Duitse gasaanval van 22 april 1915 zou hevig gevochten worden in de omgeving van Steenstrate. De Belgische Grenadiers die zich op het moment van de gasaanval ten noorden van Steenstratebrug bevonden, waren gespaard gebleven van de giftige gaswolk, dit in tegenstelling tot de Franse eenheden. Deze Grenadiers poogden er met mitrailleursvuur, een ‘winkelhaak’-opstelling en met de steun van niet-gevluchte Franse troepen, de Duitse aanvallen ter hoogte van Steenstrate tegen te houden. Niettemin slaagden de Duitsers er in het Kanaal Ieper-IJzer over te steken. De 24ste april slaagden de Duitsers erin het gehucht Lizerne te veroveren en door te stoten richting Zuidschote. De Belgen werden nu in hun flank bedreigd, temeer omdat de Duitsers opnieuw chloorgas inzetten. Uiteindelijk zouden Franse troepen, met de hulp van Belgische artillerie, er in slagen het gehucht Lizerne te heroveren op 27 april. Midden mei werden de Duitsers terug over het kanaal Ieper-IJzer gedreven.

Bij de gevechten rond Steenstratebrug waren naast diverse Franse eenheden (onder meer 87 D.I.T. (Division Infanterie Territoriale), 45 D.I.T., 153 D.I.) Belgische Grenadiers, Karabiniers en manschappen van het 3de en 4de Linieregiment betrokken.

Beschrijving

Geprofileerde roze granieten zuil met piramidale opbouw, bekroond met een gesculpteerde Belgische helm (Adrian-model), waarop een kenteken met een leeuwenkop is aangebracht. De helm is omlijst met een lauwerkrans. Op de zuil is een reliëf uitgehouwen met aan de linkerzijde een veldfles en aan de rechterzijde een ARS-gasmasker. Aan de vier hoeken is een handgranaat opgehangen aan een palmtak.

Op de voorzijde staat bovenaan de naam "YPRES", versierd met een lauwerkrans en onderaan "Touring Club de Belgique – Don de la Banque de Bruxelles". Het nummer 4 wordt onderaan links vermeld.

H.125 x Br.75 x D.65cm.

Uitvoering: onderaan links en rechts "Léon Telle, Granitier, Andlau, Alsace" (gesigneerd); "Paul Moreau-Vauthier, Statuaire c" (gesigneerd).

  • BACCARNE R. & STEEN J. 1975: Boezinge na 1914-1918, Wervik.
  • BACCARNE R. & STEEN J. 1979: Boezinge 1914-1918. Gasaanval. 2e Slag om Ieper, Wervik.
  • CHIELENS P. e.a. 2006: De laatste getuige. Het oorlogslandschap van de Westhoek, Tielt.
  • DESEYNE A. 1991: Hier werd de overweldiger tot staan gebracht. Demarcatiepalen 1914-1918 in West-Vlaanderen, Het Zonneheem, XXI.3.
  • JACOBS M. 1995: Zij, die vielen als helden... Cultuurhistorische analyse van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 1, Brugge.
  • JACOBS M. 1996: Zij, die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.

Bron: Beschermingsdossier DW002426
Auteurs: Decoodt, Hannelore
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Demarcatiepaal nummer 4 [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/201177 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.