erfgoedobject

Steenbakkerij Ampe

bouwkundig element
ID
212228
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/212228

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Steenbakkerij Ampe
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

Voormalige steenbakkerij Ampe, thans Wienerberger, gelegen op oude molensite gesticht in het tweede kwart van de 17de eeuw, rond 1900 uitgebreid met de bouw van enkele cichorei-asten en uitgebouwd tot steenbakkerij. Bedrijf bestaande uit een midden-20ste-eeuwse woning in traditionalistische stijl, eind-19de-eeuwse en voornamelijk 20ste-eeuwse bedrijfsgebouwen en loodsen, toegankelijk via een brede kasseiweg ten westen van de Brugsesteenweg. De bijhorende kleigroeve met zijn uitzonderlijk fossielenrijkdom is van Europees belang op het gebied van paleontologie.

Historiek

Oorspronkelijk verbond een kronkelende smalle weg de Egemsestraat (Koolskamp) met de Brugsesteenweg. De straat had tot aan de gemeentefusie een aparte naam, de "Koolskampweg", reeds in gebruik in 1845. Vanaf het einde van de 19de – begin van de 20ste eeuw wordt deze straat gebruikt door de steenbakkerij. De gemeente geeft in 1883 aan H. Ampe de toelating het straatdeel tussen de Brugsesteenweg en de molen recht te trekken en te kasseien. Mogelijk niet uitgevoerd: wegverbreding en rechttrekking pas bij kadaster geregistreerd in het midden van de 20ste eeuw (oostelijk deel in 1946, westelijk deel in 1954). De straat is thans nog aangelegd in kasseien.

In 1641 of 1642 werd hier op gronden van de heerlijkheid "Ter Padderie" de "Lepelkotmolen", de eerste molen op de gemeente opgetrokken, een windmolen ingericht om koren te malen. Op het primitief kadasterplan (circa 1830) wordt de molen afgebeeld met twee volumes ten oosten. De gebouwen waren toen eigendom van de olieslager Joannes Mattheus. De molen wordt volgens literatuur in 1837 na een fatale windvlaag vervangen door een stenen exemplaar. In 1840 wordt tussen de bestaande molenaarswoning en de molen een tweede huis met bijhorende schuur gebouwd, geregistreerd in 1851. Circa 1883 neemt schoonzoon Henri Ampe het bedrijf over. De nieuwe eigenaar laat het meest oostelijke huis verbouwen tot "suikerijdrogerij", de woning uit 1840 wordt vergroot en uitgebreid met een aanpalend magazijn aan de achterzijde. Circa 1895 wordt het westelijke huis opnieuw ingrijpend verbouwd en vergroot. In 1898 wordt door Henri Ampe een steenbakkerij gesticht, die in 1902 bestendigd wordt. Het steenbakken was bij aanvang een seizoensgebonden activiteit waarbij gebruik gemaakt werd van een veldoven. Volgens kadastergegevens laat Henri Ampe die voorlopig vooral bekend bleef staan als handelaar in cichorei, mest- en voederstoffen in 1903 ten noorden van de oude cichorei-ast een moderne ast bouwen en aanpalend aan achterzijde van het westelijk volume een "stoomgraanmolen" die de functie van drogerij en maalderij van de "Lepelkotmolen" overnam en volgens literatuur onderdak bood aan de eerste stoommachine op Egems grondgebied. Vanaf mei 1906 worden enkel nog mechanisch gebakken stenen vervaardigd. In 1912 wordt de oude windmolen uit gebruik genomen en in 1915 afgebroken. De fabrieksschouw werd in oktober 1918 door terugtrekkende Duitsers opgeblazen maar was in 1919 reeds heropgebouwd. Rond 1920 wordt de steenbakkerij overgenomen door de zonen van Henri: Oscar en Arsène. Onder hun leiding wordt in 1924 naar verluidt de allereerste tunneloven in België geplaatst. In 1941 wordt de cichorei-ast uit 1903 buiten werking gesteld en verbouwd. Tijdens het interbellum gaat het bedrijf zich specialiseren in de fabricatie van draineerbuizen en vanaf 1947 worden ook betonproducten vervaardigd. In 1946 wordt het woonhuis tot het huidige volume in traditionalistische stijl verbouwd. De mutatieschets geeft een verbreed en rechtgetrokken oostelijk deel van de "Koolskampstraat", tussen de Brugsesteenweg en de bedrijfsgebouwen van de familie Ampe weer, in 1956 wordt de rechttrekking en verbreding van het westelijk deel van de straat, tussen de gemeente Koolskamp en de gebouwen van de familie Ampe geregistreerd. De "steendrogerij" wordt volgens kadasterplannen in de jaren 1940-1960 sterk uitgebreid. Het bedrijf wordt in 1961 overgenomen door Jozef Ampe, de zoon van Oscar die een tweede tunneloven laat plaatsen. Ingegeven door markteconomische omstandigheden wordt in 1970 overgeschakeld op de productie van draineerbuizen en bakstenen. De steenbakkerij ontwikkelt zich tot een wereldspeler op de baksteenmarkt. In 1999 wordt een nieuw kantoorgebouw opgetrokken. De steenbakkerij wordt in 2006 overgenomen door de groep Wienerberger.

Beschrijving

Naoorlogse woning van twee bouwlagen onder sterk overkragende kroonlijst en volumespel van in- en uitwijkende schild- en zadeldaken in zwarte mechanische pannen, één dakkapel, twee brede schoorstenen aan achterzijde. Asymmetrisch geconcipieerde en twee maal naar het westen uitspringende gevel met aansluitend laag tuinmuurtje onder ezelsrug. Parement van rode langwerpige bakstenen doorbroken door rechthoekige muuropeningen binnen geriemde kunststenen omlijsting. Centrale gevelpartij met afgeronde ingesneden hoekpartij (vierlicht). Inkom onder gemarkeerde topgevel voorzien van pseudokroonlijst en pseudovakwerk. Siersmeedwerk toegepast voor afsluiting kleinlichten en beglazing van de houten dubbele deur. Aangebouwde erfpijler van rode baksteen voorzien van natuurstenen plint en banden. Oudere haakse achterbouw onder zadeldak in zwarte mechanische pannen. Donkerrode baksteenbouw waarin segmentboogvormige muuropeningen onder strek met deels bewaard houtwerk. Versierde daklijst met metselwerk in visgraatverband en baksteenfries met muizentand- en getrapt motief, onder een houten kroonlijst op klossen. Restant trapgevel tussen het oude en vernieuwde volume aan de straat.

Kantoorgebouw uit 1999 in rode bakstenen met bijna gevelbrede lichtstrook onder overkragend zadeldak, waaronder drie zwevende erkers, haaks op het hoofdvolume ingeplante inkompartij onder platte bedaking, gemarkeerd door vooruitspringende opengewerkte zijgevels.

Achtergelegen gebouw van twee bouwlagen onder zadeldak in mechanische pannen. Langsgevel met lichtrood parement gekenmerkt door segmentboogvormige muuropeningen, in de tweede bouwlaag onder meer gegroepeerd als (blind) drielicht. Liseenvormig spaarveld met getrapte bekroning.

Tal van bijgebouwen, onder meer met oudere kern. Ten westen grote loodsen en recente bakstenen schouw.

Ten noorden van de gebouwen bevindt zich de groeve, aan noordzijde reikend tot aan de Nieuw Egemseweg en ten oosten begrensd door Egemkapelle en de Brugsesteenweg. De site is van belang op het vlak van paleontologie en bewaart onder meer een hoog aantal fossielen uit het Eoceen (53 tot 37 miljoen jaar geleden).

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Egem, 1851/32, 1883/3, 1884/5, 1896/13, 1904/4, 1941/57, 1946/5, 1956/31, 1959/33, 1963/32, 1966/14, 199/1.
  • Rijksarchief Brugge, Gemeente Egem, Oud Archief, nr. 1: "Landt Bouck der prochie van Eeghem", door J. en C. Verhaeghe, 1725, zerk 8.
  • Rijksarchief Brugge, Gemeente Pittem, nr. 29: "Rentebouck vanden heerschepe van Pitthem", door Lowys de Bersaques, 1622.
  • Rijksarchief Brugge, Gemeente Pittem, nr. 30 bis, "Heerliche rentebouck van Pitthem", door D. Seghers, 1762.
  • ARICKX V., Geschiedenis van Egem. Deel I: Een dorp voor de Franse Revolutie, Kortrijk, 1982, p. 41.
  • ARICKX V., Geschiedenis van Egem. Deel II: Egem sedert de Franse Revolutie, Kortrijk, 1982, p. 324-325, 335-336, 374.
  • DEBRUYNE, Steenbakkerij Ampe overgenomen, in Het Nieuwsblad, 03/06/2006.
  • VAN SIMAEYS S., De visfauna uit de basis van de Klei van Egemkapel in de groeve Ampe te Egem (Onder-Eoceen van Noordwest-België), Tielt, 1994.

Bron: DEVOOGHT K. & SANTY P. 2010: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Pittem met deelgemeente Egem, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL49, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Santy, Pieter; Devooght, Kristien
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

De naoorlogse woning en haakse aanbouw zijn gesloopt. Van de voormalige steenbakkerij resten nog volgende elementen met erfgoedwaarde: een droogloods nabij de kleiputten (nummer 174) en een rood bakstenen bedrijfsgebouw gelegen achter het recente kantoorgebouw (nummer 170).

  • Informatie verkregen van de gemeente (oktober 2013).
  • Informatie verkregen tijdens het openbaar onderzoek voor de vaststelling van de inventaris bouwkundig erfgoed in West-Vlaanderen (2023).
Auteurs: Jacobs, Els
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Steenbakkerij Ampe [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/212228 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.