In de wijk Rustoord in Brasschaat is ten noorden van de parochiekerk een religieuze tuin gelegen, bestaande uit een Mariapark en een kruisweg. De wijk werd begin 20ste eeuw ontwikkeld door grootgrondbezitter Antoon Van den Weyngaert, in samenwerking met huisarchitect Florent Verbraeken. Eerder zorgden deze heren voor de realisatie van de bekende wijk Sint-Mariaburg op de grens van Brasschaat en Ekeren. Nadat Sint-Mariaburg grotendeels volgebouwd was, trachtte Van den Weyngaert ook het oostelijke deel van zijn grondgebied, bestaande uit duinzand en dennenbossen, te ontsluiten met de N.V. Rustoord. Net zoals bij Sint-Mariaburg werd gestreefd naar een totaalconcept, waarin alle elementen voor een kleine gemeenschap werden voorzien. Met centraal de kerk toegewijd aan de H. Familie en H. Henricus, een pastorie, een groot rusthuis en een aantal opvallende woningen en horecazaken in een aansluitende bouwstijl, tekende architect Verbraeken een pittoresk, neotraditioneel geheel uit. Het volledige project werd op een paar jaren tijd uitgevoerd door aannemer Fréderic Masson. In 1910 was de kern van de nieuwe, katholieke wijk klaar.

Historiek

In 1916 zorgde Antoon Van den Weyngaert voor de aanvulling van het ensemble met een Lourdesgrot en een Sint-Rochuskapel, die de kern vormen van het huidige religieuze park. Hij liet deze bouwwerken overbrengen vanuit Stabroek, waar ze waren gebouwd in functie van een lokaal aanbeden wonderdoenster en een niet-erkende Duitse kloosterorde die hier munt trachtte uit te slaan. Vanuit Rome werd de orde ontbonden, waarbij het bisdom besliste dat kapel en grot moesten verdwijnen. Van den Weyngaert kocht de twee gebouwen aan en liet ze in 1916 door bouwmeester Louis De Decker afbreken en heropbouwen. Deze bouwmeester was in die tijd zeer actief in de woningbouw in Sint-Mariaburg. Er werd een langwerpig, met dennenbomen begroeid perceel van circa 6000 m3 uitgekozen ten noorden van de kerk, zoals alle gronden in die wijk ook eigendom van Antoon Van den Weyngaerde. De grot werd ingewijd op 15 augustus 1916. De Calvarieberg die eveneens uit Stabroek werd overgebracht, werd op de begraafplaats van Rustoord geïnstalleerd.

Een jaar later werd beslist om een Zevenweeënweg van Onze-Lieve-Vrouw bij de grot te bouwen. Het was een idee van lokale historicus Dielis, die de eerste statie betaalde. Beeldhouwer Jozef Lodewijk Jacobin, ervaren met religieuze kunst, werd gekozen om de staties te ontwerpen. Elke statie bestaat uit een bas-reliëf geplaatst in een kleine betonrotsformatie. In 1917 zorgde men ook voor de aanleg van de tuin met afsluiting. Voor de Lourdesgrot werden een preekstoel, een bron en een pelgrimsdak gebouwd, allemaal constructies in cementrustiek. Links van de staties werd een beeld van Sint-Anna geplaatst, een beeld waarvan nu enkel de sokkel is bewaard. Er werd in dat jaar ook beslist het religieuze park verder uit te breiden met een kruisweg: de veertien staties werden door de Antwerpse beeldhouwer Jacques Coomans senior gemaakt en door Jacobin in een betonrots gezet, naar analogie met de zeven staties van de Zevenweeënweg. Jacobin realiseerde in 1919 de veertiende statie van de graflegging van Jezus, ingewerkt in een holte onder de Sint-Rochuskapel. Zowel de staties van de Zevenweeënweg als die van de kruisweg werden betaald door privépersonen, wiens naam op elke statie werd vermeld. De monumentale veertiende statie was een gift van Antoon Van den Weyngaerde. De kruisweg werd ingezegend in 1921.

Er vonden in de tweede helft van de 20ste eeuw verschillende restauratiefases plaats. In 1962 zorgde de firma Tondeleers voor een opknapbeurt. In 1987 werden de betonconstructies van de staties hersteld en deels heropgebouwd. De polychrome beschildering van de reliëfs van de kruisweg dateert ook uit die fase. Aan het begin en het einde van de Zevenweeënweg werden respectievelijk een beeld van Sint-Jozef en een piëta geplaatst.

Beschrijving

Het religieuze park van Rustoord is opgesteld in een langwerpig, beboomd en met dichte beplanting ingericht perceel. Het perceel is te betreden vanuit de Rustoorlei en grenst ten noorden aan de straat Stuiversvelden. Bij de ingang van het domein ten noordwesten van het perceel is de Mariagrot gelegen, vergezeld van een bron, preekstoel en afdak in betonrustiek, voorzien van natuurgetrouwe polychrome beschildering. In een halve kring achter de grot, bevinden zich de zeven staties van de Zevenweeënweg. Aan het begin van de Zevenweeënweg bevindt zich de sokkel van het beeld van Sint-Anna en een beeld van Jozef met kind. Op het einde van de Zevenweeënweg een piëta.

Aan het andere uiteinde van de lange tuin, ten zuidoosten, is de Sint-Rochuskapel gebouwd, op een kunstmatige verhoging. Tussen grot en kapel loopt een recht, centraal hoofdpad, dat met kleine zijpaadjes verbonden is met een pad dat de processieganger rondom het terrein kan brengen. De veertien staties van de kruisweg staan opgesteld langs deze paadjes. Zoals gebruikelijk met processieparken, dient de processieganger de paadjes in een zigzagparcours af te leggen om de staties van de kruisweg in de juiste volgorde tegen te komen. De dichte begroeiing zorgen voor zowel een verrassingseffect als voor een intimiteit voor de processieganger, aspecten die typisch zijn voor dergelijke processieparken.

De Mariagrot is opgebouwd uit blokken natuursteen, met cementmortel aan elkaar bevestigd. Het betreft een imitatie van de echte grot in Lourdes. Een ingemetseld blok van de echte grot moest de authenticiteit vergroten. Deze steen werd echter verwijderd. Dergelijke Lourdesgrotten waren zeer populair vanaf het vierde kwart van de 19de eeuw, met een heropleving in de jaren 1930 omdat Bernadette Soubirous in 1933 heilig werd verklaard. De grot bevat alle vaste kenmerken van een Lourdesgrot: een nis rechtsboven met een Mariabeeld in wit gewaad met blauwe riem, aan de voet van de grot een beeld van de knielende Bernadette aan een bron, een grote uitgespaarde ruimte met buitenaltaar en kaarsenstandaarden en ingebouwde offerblok, afgescheiden met smeedijzeren hekwerk. De rots heeft een koepelvormig dak in gewapend beton, waaronder een werklokaal is gelegen.

De Zevenweeënweg bestaat uit zeven staties, bestaande uit basreliëfs in plaaster, ingewerkt in imitatierotsblokken in beton. Op elke statie is het nummer, de beschrijving van de scène en de naam van de lokale schenker vermeld. Twee van de zeven staties werden herbouwd. De veertien staties van de kruisweg werden op dezelfde manier geconcipieerd, met reliëfs gevat in imitatierotsblokken. De reliëfs werden hier voorzien van een veelkleurige schilderlaag. Behalve het nummer van de statie, de korte beschrijving en de namen van de schenkers, zijn een aantal van de kruiswegstaties voorzien van de signatuur van Jacques Coomans. Het symbool TO in de rotsering, hier en daar gecombineerd met het jaartal 1966, verwijst naar de restauratiefase in de jaren 1960 door de firma Tondeleers. De vijfde statie werd na beschadiging door een obus tijdens de Tweede Wereldoorlog heropgebouwd in een sobere art-decostijl, wellicht een realisatie van Jacob Mertens, een beeldhouwer uit Mechelen.

De Sint-Rochuskapel uit Stabroek werd heropgericht in Brasschaat mits een aantal kleine wijzigingen. Ze kreeg een plaats op een kunstmatige heuvel, waarbij ze half ondergraven werd voor een grafkamer in gewapend beton, een imitatiegrot gerealiseerd door Jacobin. Deze veertiende statie is gelegen aan het einde van het centrale pad van de tuin.

Besluit

Deze religieuze tuin in de wijk Rustoord is een bescheiden, maar compleet en authentiek voorbeeld van een begin-20ste-eeuws processiepark zoals deze werden gebouwd in België en Nederland vanaf het einde van de 19de eeuw. Ze vormt een waardevol onderdeel van wijk Rustoord, een ensemble bestaande uit kerk, rusthuis, pastorie en een aantal woningen, dat door grootgrondbezitter Antoon Van den Weyngaert werd gerealiseerd. In 1916 werd een perceel ten noorden van de kerk uitgekozen voor een religieuze tuin. Er zijn verschillende religieuze gebouwen gecombineerd in deze tuin. De Lourdesgrot, met preekstoel en afdak in cementrustiek voor buitenmissen, is een mooi voorbeeld van de schaalmodellen van de echte Lourdesgrot die overal in de wereld verschenen. Gecombineerd met de zeven staties van de Zevenweeënweg, werd hier een compleet Mariapark gecreëerd, inspelend op de Mariaverering die vanaf eind 19de eeuw zeer populair was in Vlaanderen. Dat dit ensemble werd aangevuld met een kruisweg, waarbij een Sint-Rochuskapel als monumentale veertiende statie werd uitgebouwd, maakt deze religieuze tuin een eenvoudig, maar sprekend voorbeeld in Vlaanderen.