is aangeduid als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Watermolensite Pexters met omgeving
Deze bescherming is geldig sinds
omvat de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Watermolensite Pexsters
Deze vaststelling is geldig sinds
omvat de aanduiding als beschermd monument Watermolensite Pexsters: molen
Deze bescherming is geldig sinds
omvat de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Oude molen
Deze vaststelling was geldig van tot
Een banmolen die eigendom was van de prins-bisschop en in 1739 in erfpacht gehouden werd door Pierre-Antoine, baron de Tiribu, qua site op de Ferrariskaart (1771-77) aangeduid als een langgestrekt gebouw met achteraan het erf ten zuidwesten een losstaand bestanddeel, dito in de Atlas van de Buurtwegen (1844) maar dan met een losstaand bestanddeel vooraan op het erf ten noorden.
Watergraanmolen van het onderslagtype, gelegen op de Herk en in gebruik tot in 1978. Er is nu nog steeds een maalderijbedrijf in gevestigd, alsook een ruiterboetiek. Willem Pexsters-Derie, landbouwer te Berlingen, vergrootte het woonhuis in 1850. In 1877 werd na verdeling het bezit verkocht aan Jan Hugo Pexsters-Hannoset, molenaar te Berlingen. In 1899 werden de watermolen en het woonhuis volledig herbouwd. In 1926 werd het woonhuis deels aangepast. Heden semi-gesloten complex rondom een deels gekasseid erf.
Ten noordoosten, poortgebouw met rechthoekige inrijpoort en rechts aansluitende voormalige dwarsschuur met resten van vakwerk, heden aangepast en omgevormd tot tweede inrijpoort, het geheel onder zadeldak (nok evenwijdig aan de steeg, Vlaamse pannen, zwart kruis), in kern uit de tweede helft van de 19de eeuw. Haakse aanbouwsels aan beide zijden van de poortvleugel, onder zadeldaken (Vlaamse pannen), links uit de tweede helft van de 19de eeuw en rechts van recente datum.
Ten zuidwesten, evenwijdig met de poortvleugel: bakstenen woonhuis van het dubbelhuistype van drie traveeën en twee bouwlagen op een licht verhoogde begane grond onder zadeldak (Vlaamse pannen), uit 1899, deels aangepast in 1926. Gietijzeren ankers; recente kroonlijst. Getoogde vensters met hardstenen lekdrempels, aanzet- en sluitstenen; dito deur in een geprofileerde hardstenen omlijsting op neuten. Links aansluitend molenhuis van twee traveeën en twee bouwlagen onder doorlopend zadeldak. Dito muuropeningen; rechthoekige deur in een vlakke hardstenen omlijsting op neuten, waarboven gevelsteen met inscriptie: M.J.P.H./ 1899, verwijzend naar de eigenaars Pexters-Hannoset. Eén laadvenster onder zadeldakje, met laadbalk en katrol. Linker zijgevel met hardstenen onderbouw en onderslagrad met metalen spaken. Aan de linkse zijgevel en achtergevel: gelijkaardige muuropeningen. De brug die van de molen, over de Herk, naar de andere zijde voert, werd in 1934 door de Hasselaar Asnong aangebracht, evenals het scheprad. Bewaard betonnen sluiswerk; houten sluisdeuren. Volledig binnenwerk aanwezig.
Ten noordwesten, stal uit de tweede helft van de 19de eeuw onder zadeldak (mechanische pannen), met getoogde muuropeningen en een rechthoekige deur in een vlakke hardstenen omlijsting.
Ten zuidoosten, recent afdak onder golfplaten. Losstaand haaks dienstgebouw, achter het molen- en woonhuis, onder zadeldak (Vlaamse pannen), uit de tweede helft van de 19de eeuw.
Bron: PAUWELS D. & SCHLUSMANS F. met medewerking van MUYLDERMANS E. & ROMBOUTS J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda; Pauwels, Dirk
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
De watermolen wordt afgebeeld op de Kabinetskaart van de Ferraris en lag in de vallei van de Herk in het centrum van het gehucht Berlingen vlakbij een brug. De Herkvallei bestond uit graslandpercelen met houtkanten.
In de 19de eeuw werd de watermolen aangeduid als Oude Molen en lag er een Nieuwe Molen meer stroomopwaarts. De vallei verloor haar open karakter door de aanplant van boomgaarden en populierbossen. Tegen het einde van de 20ste eeuw werd de vallei bij de molen ingericht als weiland.