erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Stefanus met kerkhof

bouwkundig element
ID
36963
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/36963

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Stefanus
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is aangeduid als beschermd monument Parochiekerk Sint-Stefanus
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Dorpskern Millen
    Deze bescherming is geldig sinds

Beschrijving

Neogotische kruisbasiliek, gebouwd in 1861 naar ontwerp van H. Jaminé, aansluitend bij de behouden gotische westtoren uit de 16de eeuw. Omringend, ommuurd kerkhof.

De plattegrond beschrijft een driebeukig schip van drie traveeën met ingebouwde westtoren, een transept en een koor van één rechte travee met vijfzijdige sluiting, en sacristieën aan weerszij.

Vierkante mergelstenen toren van drie geledingen onder ingesnoerde naaldspits (leien), voorzien van een neogotisch portaal en dito venster in de westgevel. Rondboogvormig galmgat in elke zijde der bovenste geleding.

Bakstenen schip en koor onder zadeldaken (leien); afwerking van hardsteen aan de steunberen, die de traveeën markeren, en de spitsboogvormige vensters. De westgevels der zijbeuken zijn van mergelsteen.

Bepleisterd interieur, de middenbeuk van de zijbeuken gescheiden door een spitsboogarcade op zuilen, geflankeerd door schalken. Overwelving door middel van kruisribgewelven, de ribben opgevangen door colonnetten. Overwelving van het rijzige koor door middel van een stergewelf op schalken.

Mobilair: Beeld van Sint-Catharina van Alexandrië, gepolychromeerd hout, neogotisch (midden 19de eeuw); beeld van Christus aan het kruis, gepolychromeerd hout, neogotisch (midden 19de eeuw).

Hoofd- en zijaltaren, gepolychromeerde eik, neogotisch, 1868, naar ontwerp van S.H. Vanden Boorne.

Twee biechtstoelen, eik (eerste helft 18de eeuw); preekstoel, eik, neogotisch (tweede helft 19de eeuw). Orgel in oorsprong circa 1780, verbouwd door Pereboom & Leyser, Maastricht, circa 1856.

Doopvont met maskers, kalksteen, gotisch (14de eeuw).

Op het kerkhof, twee kalkstenen grafkruisen (17de en 18de eeuw).

  • Archief van de K.C.M.L., onuitgegeven gegevens.
  • DANIELS P. -& PAQUAY J., Inventaire archéologique des objets existant dans les édifices publics. Canton de Tongres, vVol.I, Hasselt, 1914, p.65-66.
  • GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Limburg. Kanton Tongeren, Brussel-St.-Truiden, 1976, p.32-34.
  • ROOSE P., inspecteur orgelzaken B.M.L., onuitgegeven gegevens.

Bron: SCHLUSMANS F. met medewerking van VANTHILLO C. 1990: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Riemst - Tongeren, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Ommuurd kerkhof met graftekens uit de 18de tot 20ste eeuw.

Historiek

Zoals blijkt uit archiefdocumenten was zeker in de 17de eeuw het kerkhof van de Sint-Stefanuskerk ommuurd. Het kerkhof staat op de laat 18de-eeuwse Ferrariskaart afgebeeld als een bijna vierkante, deels ommuurde site. Die vormgeving wordt bevestigd door de Atlas der Buurtwegen uit 1841. Op dat ogenblik wordt enkel langs de straat een muur ingetekend. Ten zuidwesten van de kerk stonden in 1841 nog gebouwen ingetekend. De huidige toegang in het zuiden correspondeert vermoedelijke nog steeds met de toegang zoals die in 1841 staat ingetekend. Omwille van de bouw van de kerk werd het kerkhof in de jaren 1860 naar het westen uitgebreid. Er werden noord-zuid en oost-west georiënteerde paden aangelegd die de nieuwe toegang tot de kerk verbond met het uitgebreide kerkhof. Omstreeks 1900 was het pad zeker door coniferen geflankeerd. In 1865-1866 werd de nieuwe kerkhofmuur geplaatst en het metalen hek aan de hekpijlers opgehangen. In 1977 werd het kerkhof gesloten voor nieuwe begravingen.

Beschrijving

Het typische plattelandskerkhof is vandaag ten oosten en zuidoosten afgesloten met een bakstenen keermuur met hardstenen muurplaten waarboven een smeedijzeren hekwerk staat. Ten zuiden is er een toegang geflankeerd door twee hardstenen neogotische kolommen. Tegen de zuidelijke transeptarm van de kerk hangt een gekruisigde christus onder een moderne luifel.

Langs het oost-west georiënteerd pad staat in een ruim omheinde tuin het neoclassicistische oorlogsgedenkteken voor de slachtoffers van beide wereldoorlogen. De hardstenen hoog oplopende cippus met bekronend kruis draagt de typische militaire symbolen zoals de palmtak, immortellenkrans en eikentak. Op de sokkel en op een marmeren plaat voor het gedenkteken staan de namen van de gesneuvelden vermeld.

Op het kerkhof staan graftekens die een overzicht geven van de grafkunst van de late 19de en vroege 20ste eeuw, maar voornamelijk van het interbellum en de naoorlogse periode tot de jaren 1970. De gangbare grafvormen gaande van stèles met een omheide graftuin tot stèle met een (verhoogde) zerk en vrijstaande kruisen komen er voor. Hardsteen als bouwmateriaal voor de graftekens overheerst maar ook composietsteen, beton en  gietijzeren grafkruisen komen voor. Zowel neoclassicisme, eclecticisme, art deco als modernisme zijn vertegenwoordigd. Meerdere graftekens dragen tekstplaten uit marbriet en metalen of porseleinen foto’s en decoratie. Opmerkelijk zijn de afboordingen van sommige graven met betonplaten of metalen afrastering.

Tot de opmerkelijkste graftekens behoren:

De grafplaat voor pastoor Engelbertus, vermoedelijk afkomstig uit de oude kerk.

Tegen de kerk, het grafkruis Vrindts-Vandenbosch uit 1744. Het hardstenen gelobde kruis heeft in de kop een IHS-motief in laagreliëf en onder het grafschrift een ingebeitelde schedel met gekruiste beenderen. Het ingebeitelde grafschrift luidt: Hier light begrawen den eers Amicus Vrindts sterft 27 ocbre 1780 ende de eers Gertrudis Vandenbosch syne huysuroune sterft 17 marty 1744 R.I.P.

Tegen de zuidelijke transeptarm van de kerk staan de twee hardstenen eclectische graftekens met een omheinde graftuin en witmarmeren tekstplaten. De stèles zijn afgetopt met een kruis. Het meest zuidelijke exemplaar heeft een stèle in de vorm van een cippe en draagt een immortellenkrans. Een gedetailleerd uitgewerkt boomstamkruis voor Jozef Mélard uit 1923 valt op, net als twee giezijzeren grafkruisen. Het modernistische metalen grafteken voor Maria Arkens uit 1974 draagt een abstracte metalen sculptuur met een kruis.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000. (1771-1778).
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Topografische  kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1939, schaal 1:20.000.
  • Archief J. NIJSSEN (bewaararchief Grafzerkje vzw), T11 Millen, Meer(Val-)
  • HAVERMANS A-M & VOETS A. 2022: Beheersplan Millen (Riemst) Parochiekerk Sint-Stefanus (monument) Kerkhof, pastorietuin en ommuring muur (deel beschermd dorpsgezicht), Ekeren / Dworp, 106-113 & 162-195.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Stefanus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/36963 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.